Von Humboldt anaiak

Alexander eta Wilhem von Humboldt anaiak Berlinen jaio ziren: Alexander 1769an eta Wilhem, anaia zaharra, 1767an. Gazterik aita galdu zutela, ama arduratu zen beren ikasketaz. Berlingo humanitate eta zientzia maisurik onenak kontratatu zituen, semeei etxean bertan irakasteko. Gero Frankfurt eta Göingeneko unibertsitateetan ikasi zuten.

Alexanderrek militarra izan nahi zuen; amak, ordea, administrazio-ikasketak egitera bideratu zuen. Hizkuntzak, filosofia eta fisika ere ikasi zituen. Naturarekin interesa eta bidaiatzeko gogoa gazte-gazterik piztu zitzaizkion. Ama hil zenean, bidaiatzeari ekin zion. Amerikara abiatu eta bost urte eman zuen bidaian.

1800ean, Orinoco ibaiaren inguruan zegoela, Atureen berri izan zuen. Atureak bertako tribu bateko indioak ziren, Kolombia eta Venezuela arteko mugan. Sarraskituak izan zirela jakin zuen, eta, haiekin batera, galdua zela beren hizkuntza. Handik gertu,  ordea, Maipures herrian, loro bat erakutsi zioten: atureen kanpamentutik salbatu zen izaki bakarrenetakoa omen zen, eta hizkuntzaren azken aztarnak gordetzen zituen. Alexanderrek 40 bat hitz erregistratu ahal izan zituen: ez gehiago.

Anaiak, Wilhem von Humboldtek, zuzenbidea, hizkuntza klasikoak eta filosofia ikasi zituen. 1799an Euskal Herria zeharkatu zuen lehen aldiz, Madrilera bidean. Ez zen bidaia bakarra izan: 1801an itzuli zen eta denbora eman zuen, han eta hemen, bazterrak ezagutzen. Oharrekin "Euskaldunak" liburua idatzi zuen.

Kontatzen dute berrehun bat hizkuntza ezagutzera iritsi zela, eta haien guztien artean euskara zela bere kuttunetakoa. Euskararen egoeraz kezkaturik, euskara laster desagertuko zela iragarri zuen.

Esango nuke, zahartzaroan, anaia biak sutondoan elkartu eta elkarri kontu kontari arituko zirela. Alexanderrek atureez eta beren hizkuntzaz hitz egingo zuen. Wilhemek Piriniotako alde bietan bizi den herri bitxi horren berri emango zion anaiari, baita hizkuntzarena ere: oraindik bizirik, baina etorkizunaren beldur.

Hiru politika-molde euskalgintzarentzat

Mario Zubiaga unibertsitateko irakasleak gizarte mugimenduen eta botere publikoen arteko harremanak aztertu ditu, ekologiaren arloko zenbait gatazkaren testuinguruan. Iruditzen zait ondorioak eta proposamenak euskalgintzari ere aplikatu ahal zaizkiola.

Gizarte mugimenduen jarduera kolektiboa boterera, eraginera edo identitatera bideratuta daudela dio. Hiru politika-molde horiek identifikatu ditu, beraz:

• Boterera bideratutako politikak erreferentziazko gune berriak sortu nahi ditu, administrazioaren eta estatuaren aurrean: gune alternatiboak; kontrabotereak, alegia. Jarrera erradikala da, gatazka agerian jarri nahi duena. Honela dio: “gurea egin, haiek egin ez dezaten”
• Eraginera bideratutako politikak presio taldeak sortu nahi ditu. Liskar irekiari muzin egiten dio (bere buruari muga jartzen dio, eraginkortasuna bilatu nahian) eta boterearen erabakiak baldintzatzea bilatzen du. Honela dio: “guk eragin haiek aldatu daitezen/dezaten”
• Identitatera bideratutako politikak, azkenik, gizarte zibilaren autonomia eta ahalmena aldarrikatzen ditu. Leloa: “guk geure izaerari eutsi, haiek egin dezatela nahi dutena”

Aski da atzera apurtxo bat begiratzea hiru politika horien adibideak ikusteko. Zubiagaren hitzetan, hirurak zilegiak, osagarriak eta beharrezkoak dira.

Euskal Kulturgintzaren Transmisioa aditu tituluaren ikastaroetan eman izan du honen guztiaren berri.

Lamed Wufnik

Txillardegiren Euskal Herria Helburu liburua dut eskuartean. Ikaragarria da bere biografia.

Jorge Luis Borgesek Lamed Wufnik-en istorioa kontatu zuen, El libro de los seres imaginarios liburuan. Bigarren eskutik ezagutu nuen istorioa, Cuidadores de Mundos liburuan, keinu txikien bidez ez bada ere, beren txokotxoak zaindu eta munduari eusten dioten hainbat pertsonen istorioak kontatzen dituena. Liburu horren arabera, horiek dira benetako Lamed Wufinik-ak.

Txillardegi ere horrela imaginatzen dut nik: euskararen mundu ttiki berezi hau zaintzen eta munduari eusten.

Lamed Wufnik-ak, tradizio hebrearraren arabera, pertsona zintzoak dira, gizon-emakumeon makurkeriaren kontrapuntua izateko sortuak. Orotara 36 dira, eta munduak haiei esker irauten du bizirik. Izan ere, Jainkoak atsegin hartzen du pertsona hauen ekintza eder eta onekin, eta barkatu egiten du gainontzekoen txepelkeria. Haiengatik ez balitz, mundua suntsituko luke.

Lamed Wufnik-ek ez dute beren izatearen kontzientziarik. Direnik ere ez dakite. Leiendaren arabera, horietako bat ezagutu, eta hari jakinaraziz gero, Lamed Wufnik hori hil egiten da tupustean. Bere arimak beste gorputz bat bilatuko du, zikloari berriro ere hasiera emateko.

Watina

Kanpoan elurra ari du. Irratian, giroa epeltzeko, musika beroa iragarri dute: reggae ukitu bat, salsa, doinu afrikarra... Andy Palacio da.

Andy Palacio 1960. urtean jaio zen Belizen, erdialdeko Amerikan. Ingelesa da Belizeren hizkuntza ofiziala: kaleetan ingeles kreolera entzuten omen da, baina baita espainiera ere. Garifuna entzutea zailagoa omen da.

Wikipediaren arabera, garifuna Arawak nahiz karibe indigenen eta ihes egindako esklabo beltzen mestizajetik sortutako taldea da. XVII. mendean noizbait Nigeriako esklaboak zeramatzan ontzi batek hondoa jo zuen. Afrikarrek ihes egin zuten eta bertako indiarrekin elkartu ziren.

Garifuna hizkuntza (garifunera) arawak familiakoa da. 100.000 hiztun inguru ditu: Belizen, Nikaraguan, Guatemalan eta Hondurasen. 2001ean UNESCOk Munduko Ondare Ez-Material izendatu zituen garifunen hizkuntza, musika eta dantza.

Andy Palaciok musika eta kultura garifuna ezagutzera eman zuen Europan eta Amerikan. Garai batean Nikaragua aldean ibili zen, sandinisten alfabetizazio kanpaina batean, eta han Garifuna zekien azken agureetako bat topatu zuen. Belizera itzuli, eta han ere hizkuntzaren atzerakada ikusi zuen.

Andy Palacio Garifuna hizkuntzaren eta kulturaren enbaxadore izan zen, 2008. urtean hil zen arte.

Kanpoan elurra ari du oraindik ere.