2013/01/27

Hegemoniaz, berriro ere

Andoni Olariagak artikulu interesgarri bat argitaratu zuen GARA egunkarian urte amaieran: 2012ko kontzeptua: hegemonia. Artikuluan dio hegemonia kontzeptua indarrez sartu dela gure hiztegi partikularretan, eta geratzeko asmoarekin etorri dela. Egia da: kontzeptu zentrala bihurtzeko bidea darama.

Euskalgintzan ere kontzeptua puri-purian dagoela esango nuke; eta ez da hain berria. Aste honetan Jon Sarasuaren hitzaldi baten bideoa ikusten ibili naiz. Bideoak hiru bat urte ditu; “Euskaltasunaren norabideaz, oldozpen batzuk” du izenburu.

Jon Sarasuak dio fustrazioaren belaunaldia garela, Euskal Herri euskalduna amestu, eta ametsak huts egin digula. Ohartarazi digu, gaur egun, ziur aski, amets hori ezinezkoa dela, eta hiru ildo proposatu ditu: (a) Lurralde hegemoniarik gabe bizitzen ikasi: minoria izaten ikasi; (b) Lurralde hegemoniari buruzko eztabaida gure ondorengoen agenda politikoan sartu; (c) Lurralde hegemoniarik gabe ere, gune hegemonikoak sortu eta saretu. 

Andoni Olariagak dioen bezala, hegemoniak botere-harremanekin zerikusia du (baina ez soilik gehiengo politiko edo instituzionalarekin), baina baita gizartean nagusitzen diren ideiekin ere: balore batzuk gizarte osoaren balore gisa onartuak izatearekin, alegia. Itsaso Urtiagak ere, ildo berean, oso artikulu interesgarria argitaratu du topatu.info orrian: http://topatu.info/borroka-ideologikoaren-erronkak-argitzen/

2013/01/19

Hizkuntz erabilerak

Llengua i Ús Kataluniako Direcció General de Política Lingüísticaren aldizkari teknikoa da. 52. zenbakian Joan Solé Camardons-en artikulu interesgarri bat argitaratu dute: Com es podem caracteritzar els usos lingüïstics?

Hizkuntz erabileren azterketa zentrala da soziolinguistikan: nork hitz egiten duen, nori, non, zein hizkuntzan, nola eta zertarako. Hortik abiatua, hainbat tipologia sortu izan da: erabilera instituzionalizatuak versus erabilera indibidualizatuak, erabilera instituzionalak versus interpertsonalak... 

Joan Solék horren guztiaren azterketa egin ondoren, hiru erabilera mota proposatzen ditu: erabilera instituzionalak, erabilera profesionalak eta erabilera indibidualak. Bere ustez, sailkapen horrek (auto)kontrol linguistikoaren maila ezberdinak erakusten ditu, eta aukera ematen du jokabide linguistikoen logika ikusteko.

Euskal Herriko inkesta soziolinguistikoak euskararen erabilera neurtzeko erabiltzen duen tipologiak hiru eremu ditu kontuan: etxea, lagunartea eta eremu formala. Eremu formalak lau azpi-eremu hartzen ditu bere baitan: osasun- eta udal-zerbitzuak esparru publikoan, eta auzoko dendak eta finantza-entitateak (bankuak eta kutxak) esparru pribatuan. 

2011ko inkestaren datu nagusiak aurkeztu zituzten duela hilabete batzuk. Erabilerari dagokionez, honako hau irakurri genuen:
Euskal Herri osoa kontuan hartuz, euskararen erabilerak eremu formaletan egin du gora gehienbat. Etxean, aldiz, erabilerak behera egin du, seme-alabekiko erabilera izan ezik. Erabilera-eremu formalen artean, osasun-zerbitzuetako erabilerak izan du azken 20 urteotako hazkunderik esanguratsuena, nahiz eta ehunekoak oraindik beste erabilera-eremu batzuen azpitik egon.
Lehenengo begiratuan, beraz, hazkunde handiagoak izan dira erabilera instituzionaletan eta profesionaletan, erabilera indibidualetan baino. Ikusi:



EUSTATen web orrian inkesta soziolinguistikoaren hainbat datu kontsultatu daitezke, dagoeneko. Adibidez: 
Euskal AEko euskara erdara beste edo gehiago erabiltzen dutenak (>= 16 urte), erabilera-eremuaren eta lurralde historikoaren arabera. (Elebidunak bakarrik kontuan hartuta) (%). 2011. Hemen

Emaitza:
  • Inkestaren arabera, udaletxean euskaraz erdara beste edo gehiago hitz egiten duten euskaldunak %43,3 dira Araban, %59,0 Bizkaian eta %88,5 Gipuzkoan
  • Lanean, lankideekin, euskaraz erdara beste edo gehiago hitz egiten dutenak: %52,5 Araban, % 56,4 Bizkaian eta %74,2 Gipuzkoan
  • Etxean euskaraz erdara beste edo gehiago hitz egiten dutenak: %20,3 Araban, %43,3 Bizkaian eta %62,.8 Gipuzkoan. Halere, datuak errotik aldatzen dira seme-alabak tartean daudenean: %69,5; %80,3 eta %90,89; hurrenez hurren.

Ez al da deigarria?

Gogoratu inkesta soziolinguistikoa dela datu hauen iturria. Erabilera aitortua da, beraz. Agian komeni da Lionel Jolyren esanak gogora ekartzea:
"… askotan, jendeari galdetu ze hizkuntzatan hitz egin duen halakorekin duela bost minutu, eta ez daki. Alternantziagatik, askotan. Galdetu eta jendeak ez daki. Beraz, normalean ze hizkuntzatan hitz egiten duen galdetzeak ez du balio. Zer edo zer aterako da, baina ez zuzen zer erabiltzen duen, baizik eta berak zer pentsatzen duen erabiltzen duela. Askotan egin dut froga, eta hiztunak ez du asmatzen, errepresentazioa erabiltzen du: horri buruz berak pentsatzen duena."

2013/01/13

Irlak, oasiak, berogailuak eta arnasguneak

Zaldiko Maldiko Iruñeko elkarte bat da, bertako euskaldunen biltoki izatea eta orohar euskeraren erabilera sustatzea helburu duena. 80ko hamarkadan sortu zen. Garai beretsuan eta egitura zein helburu berarekin sortu ziren Gasteizko Bagare edo Donostiako Arrano Beltza (besteak beste).


Bilboko Kafe Antzokia 1995an sortu zen. Haren arrastoan beste batzuk etorri ziren gero: Plateruena, Espaloia... Espazio konprometituak izateko jaio ziren, euskal komunitatea trinkotzeko, "etorri, ikusi eta joan formulatik harago". Argia aldizkariak erreportaje interesgarria argitaratu zuen iazko abenduan: Kafe antzokiak eta kulturguneak. Euskal kulturaren oasiak

Espazio horiek irlak izan dira batzuetan, gune babestuak baina isolatuak, erdal itsasoan.

Oasiak ere izan dira, leku atsegin eta aberatsak, basamortutik iheska doazen euskaldunen atsedenlekuak.

Arnasgunea modako hitza da. Mikel Zalbidek sortu zuen:
“(…) euskarazko arnasgunea da demografi aldetik euskara “bere kabian” sentitzen den bilgunea, inork xaxatu eta eraso gabe “etxeko jaun” sentitzen den eremua. (…) Hizkuntza ahula indarberritu nahi duen erakunde, elkarte edo mugimendu orok berariaz ahalegindu behar du, hortaz, bere jendearentzako “arnasgune” horiek bilatzen eta mantentzen”.
Sorguneak ikertegiak Euskal Kulturgintzaren Estrategiari buruz egin dituen ikerketetan berogailu hitza erabiltzen du. Euskal kulturgintzaren berogailuak identifikatzea prosatzen dute: iritsi nahi dugunera iristeko lagungarri, are ezinbesteko diren ekimenak. Izen ere -ikerketaren arabera- berogailu diren eta izateko bokazioa eta potentzialitatea duten ekimen eta egitasmo ugari baitago.

Irla eta oasiak? Arnasguneak eta berogailuak, hobe.

2013/01/06

Agur esan du Tio Canya-k

Al Tall taldea orain dela 38 urte sortu zen: 1975an. Valentziako folk talderik ezagunena da, eta Oskorri taldearekin alderatu izan dute maiz, gure artean oso ezaguna ez bada ere.

Duela gutxi iragarri dutenez, taldea desagertu egingo da aurki.

Tio Canya da Al Tall taldearen abestirik ezagunena: Valentziako herri txiki batetik hirira etorri den gizon baten istorioa kontatzen du. Ordezkapen prozesuaren istorioa ere bada: umilazioa gaztelaniaz ez jakiteagatik, autogorrotoa, familia bidezko transmisioaren etena... baita esperantza ere, birlobek hizkuntza berreskuratu dutela ikusten duenean.

Hau da abestia (itzulpena hemen duzue):



Valentziako katalanaren historia sozialaren hainbat pasarte ejenplifikatzen ditu Tio Canya-k. Ordezkapen prozesuaren memoria historikoa da. Tio Canya-k bidea egin du Valentziako imaginario kolektiboan: hainbat elkartek bere izena hartu dute, baita kultur etxeen sare batek ere...

Behean La Gossa Sorda taldearen 'Farem Saó' abestia utzi dizuet. Haiek ere omenalditxo bat egiten diote Tio Canya-ri.

Adiorik ez, Tio Canya.