2012/03/30

Filologoak, soziolinguistak, irakasleak, teknikariak... eta beste piztia batzuk

Filologo gehien dituen nazio batekoak gara. Etxe bakoitzean soziolinguista bat dugu, armairu barruan. Gure barnemuinean euskara irakasle bat aurkitu izan dugu sarri; edo euskara teknikari bat.

Eduardo Apodakak Euskaltasuna Hiritik hitzaldia eman du, aurten, Euskal Soziolinguistikaren jardunaldietan. Ni ideia horrekin geratu naiz. Hona aipamena (Berria egunkaritik hartuta):
«Aldi berean gara denok, euskaldun garen aldetik eta, neurri batean edo bestean, euskaraz bizi garen aldetik, euskararen subjektuak. (...) Baina aspalditik sortu ziren euskal subjektu horren gainean lan egiten zuten batzuk, objektibatu egin zutenak. Eta hemen gauden gehienok, alde batetik edo bestetik, subjektu hori objektibatu egiten dugu; neurtu, pisatu, ireki, analizatu, ikertu, aztertu». Objektibatzea ez da gaur egun adituen kontu soila, «euskaldun guztiena baizik», Apodakaren ustez. «Euskaldunak euskaraz bizi nahi badu, bere burua aztertuz bizi behar du. Bere buruaren objektu izan behar du subjektu izan ahal izateko. Euskara bizi behar du euskaraz bizitzeko». 
Kondenatuak gaude. Halabeharrez eta ezinbestez. Gure barneko filologo, soziolinguista, euskara irakasle eta euskara teknikari horiekin bizitzen ikasi behar dugu, haiek gabe ezin baikara bizi.

Eduardo Apodakak ipuintxo bat kontatu zuen. Kontatu zuen inoiz bazela euskal mundu oso bat: bizi eta osoa. Hor bizi zen jendea euskaraz eta bakarrik euskaraz bizi zen. Bertan ez zuten «euskara» hitza erabiltzen. Ezta «euskaldun» hitza ere. Zertarako? Ez zuen zentzurik. Denak ziren euskaldunak. Euskara ez zen objektua, ezta subjektua ere... izatekotan, mundu horren matrizea zen euskara. Euskara atmosfera zen.

Beñat Sarasolaren poema hau gogorarazi zidan:

      Urruneko hizkuntza batean
      «zuhaitz» hitzak tristezia esan nahi du
      «tristezia» hitzak loria
      «loriak»k txorimalo
      «txorimalo»k kuku
      «kuku» esaten zaio epaitzeari
      «epaitu» da hemen ikusi deitzen diogun hori
      «ikusi» diotenean sorgindu esan gura dute
      «sorgindu» diotenean laboratu
      «laboratu» entzuten baduzu sinetsi uler ezazu
      «sinetsi» entzutean baloi
      «baloi» entzunda gizen
      «gizen» erabiltzen dute exodoaren ordez
      «exodoa» da beraientzat
      guk denbora neurtzeko erabiltzen dugun gailua

      Baina han ez dute epailearen aurrean
      hizkuntza horretan hitz egiteko batere oztoporik
      urruneko lurralde hartan ez dituzu «diglosia»
      edo «normalizazioa» bezalako hitzak entzungo
      ez dituzte euren hizkuntzaren aldeko
      jaialdi erraldoiak antolatzen
      han ez dago inor hizkuntza horren alde
      ez dituzte irrati eta egunkariak zigilatzen

     Urruneko hizkuntza hartan
     «hizkuntza» hitzak hizkuntza esan nahi du.


2012/03/24

Zeintzuk hizkuntza ikasi behar dituzte gure seme-alabek?

Asmoak eta susmoak


2010an, EAEn Hizkuntza Marko Hirueleduna abian jartzeko asmoa azaldu zuen Eusko Jaurlaritzak. Gaztelera, euskara eta atzerriko hizkuntza bat ardatz hartuta, hirurak irakasgai izateaz aparte, irakasbide ere izatea zen asmoa: gutxienez 5 orduz astean.

Asmoak susmoak sortu zituen, eta "eraso" moduan ulertu. A eta B ereduen emaitzak ikusita, euskara ahultzeko estrategia gisa ikusi zuten askok.

Honi guztiari buruz Maier Ugartemendiak lan interesgarria idatzi du BAT aldizkarian. Testua hemen eskuratu daiteke.

Ondo esanak eta ondo eginak


Ikastolen Elkarteak beren Hizkuntz Proiektua argitaratu zuen 2009. urtean. Ez da teoria hutsa. Hainbat eta hainbat urteetako gogoetaren eta esperientziaren emaitza da.

Euskara da oinarria eta ardatza; baina gainontzeko hizkuntzak ere kontuan hartzen ditu, eta helburuak zehaztu:

  • Euskara zein beste hizkuntza ofizialerako (gaztelera/frantsesa), DBHren amaieran, erabiltzaile independentearen B2 maila lortzea da helburu.
  • Ingeleserako, nazioarteko "lingua franca" izaerari erantzunez, erabiltzaile independentearen B1 maila lortu nahi da.
  • Mugaz bestaldeko euskal komunitatean, beste hizkuntzarako (frantsesa/gaztelania) oinarrizko erabiltzailean A2 mila lortu nahi da.

Ingelesa 4 urtetik aurrera sartzen da kurrikuluan, gaztelera Lehen Hezkuntzan eta frantsesa Derrigorrezko Bigarren Hizkuntzan. DBHn ikasgai bat ingelesez ematen dute.

Liburu osoa hemen dago.

Ametsak


Europako Batzordeak, 2008an, lantalde bat osatu zuen, Europako eleaniztasunaren inguruan gogoeta egiteko. Amin Maalouf idazlea izan zen taldeburua. Txosten labur batean gogoetaren ondorioak bildu zituzten: "Un reto provechoso. Cómo la multiplicidad de lenguas podría contribuir a la consolidación de Europa". Oso-oso labur esanda, honako hau proposatu zuten: 
  • Europear Batasuneko bi herriren arteko harremanak euren hizkuntzetan izan behar dira, eta ez hirugarren hizkuntza batean
  • Horretarako Europear Batasunak kontzeptu berria zabaldu behar da: norberaren hizkuntza adoptatua.
Argi eta garbi azaltzen dute, norberaren hizkuntza adoptatua ez litzatekeela atzerriko bigarren hizkuntza izan beharko. Bi hautu egin beharra ikusten dute: batetik nazioarteko komunikaziorako baligarria izango den hizkuntza (gure artean, ziur aski, ingelesa), eta bestetik hizkuntza adoptatua. Bigarren ama-hizkuntza izatea nahi lukete: hizkuntza ondo ikasia, erabili ere sarri erabilia, herri horren kultura ezagutu, lotura afektiboak... Adopziozko hiztun horiek bi herrien arteko bitartekariak lirateke.

Esan gabe doa, hizkuntza txikiek ere hizkuntza adoptatuak izateko aukera izan beharko lukete.

Ametsak beharrezkoak dira.

2012/03/12

Euskara, hau janaria!

Adituen esanetan, bi dira euskararen aldeko kanpainen akats nagusiak: komunikazio deprekatiboa eta diskurtso identitarioa. Deprekazioa figura erretorikoa da, desioa eskari edota erregu bidez adierazten duena. Ez da estrategia egokia publizitatean. Diskurtso identitarioa ere ez da egokia: baztertzailea omen da, biztanle askoren espektatibak kontuan hartzen ez dituelako.

1991. urtean, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako hainbat udalek Euskara, hau janaria! kanpaina antolatu zuten, elikadura-kanpaia baten antzera antolatua. Lehen urratsa haurraren elikaduran oinarritu zen, eta bi mezu baliatu zituen: "Eman zeurea" guraso euskaldunei zuzendua eta "Dales lo que no tienes" erdaldunei zuzendua. Irudi batean amak haurrari titia ematen zion eta hurrengoan aitak biberoia. Bigarren urratsak gurasoak hartu zituen kontuan: "Zeuk hartu" esan zien guraso euskaldunei eta "Tómatelo tú" guraso erdaldunei. Gurasoentzako euskara-eskolak ere antolatu zituzten.

Komunikazio deprekatiboa? Ziur aski. Diskurtso identitarioa? Baliteke.

Hogei urte igaro diren arren, oraindik ere erreferentziazko kanpaina bat iruditzen zait.


2012/03/05

Amaren sua

Aurreko post batean idatzi bezala, hiru estrategia aipatzen zituen Mario Zubiagak: boterea, eragina eta identitatea. Izenak ere iradoki zituen: aitaren etxea da botere-estrategia; amaren sua da herrigintza.

Artzek, Oihana Auhenka diska-liburuan, honela idatzi zuen.

                                 aitak
                     aitak oihanetik egurra ekarri
                         baina sua,
                              antzina-antzinatik
                 gure etxeotan
                         etxeko sua, amak,
                                  amak zaindu ohi zuen
                                                   arreta amoltsuz...

                               bai sutondokoa,
                 bai eta, batez ere,
                         etxekoon bihotzondokoa:
                             lurrekoa bezala zerukoa.

                             ama ohi zen suaren apez!

                                    amak sua zaindu...
                              eta ama, aitak.