2013/09/26

Dilemak, tetralemak eta euskarari buruzko iritzi-joerak


Tetralemak


Bateraezinak diren bi irtenbide dituzten arazoak dira dilemak. “A ala B” gisako formulazioak dira... Hizkera arruntean, gainera, hitzak badu beste konnotazioa bat: bi aukera txarren aurrean, horietako bat aukeratu behar izatea.

Cimas erakundeak gaia landu du, eta dilemak gainditu beharra aldarrikatu. Beren ustez dilemak egoeraren argazki partzialak besterik ez dira. Dilemaren baitan egoerak blokeatu egiten dira, ezin baita erabakirik hartu galtzailerik gabe.

Hori gainditzeko, tetralemak erabiltzen dituzte. Jendearen diskurtsoetan pistak bilatzen dituzte, ardatz emergente bat antzemateko: dilema gainditzen duen ardatz bat, ez A eta ez B, edo (zergatik ez?) bai A eta bai B.

Azalpen bat: hemen


Transcend


Johan Galtung Noruegako politologo eta soziologoak Bakea eta Gatazka ditu aztergai. Bere ustez, gatazka bat ezin da konpondu: gatazka eraldatu egin behar da. "Transend metodoa" garatu du horretarako.

Metodo horren baitan antzeko planteamandua egiten du. Koordenatu kartesianoen sistema bat erabiltzen du, eta bertan 5 eszenario marraztu:
(1) Jarrera bat nagusitzea.
(2) Kontrako jarrera nagusitzea.
(3) Ez bata, ez bestea; eztabaidari uko egitea.
(4) Negoziazioa: jarrera bat ez nagusitzea; bi jarreren arteko konpromisoa lortzea, nork bere helburuak bete-betean lortzen ez baditu ere.
(5) Transzendentzia: egoera bera aldatzea, baita jarrerak ere.

Honi guztiari buruzko azalpen interesgarri bat hemen (pdf)


Euskarari buruzko iritzi-joerak


Hori guztia zertara datorren?

Bada, Prospekzio Soziologikoen Kabineteak (Iñaki Martinez de Lunak) argitaratu berri duen liburuxkan (Euskara EAEn: gaitasuna, erabilera eta iritzia) hainbat ideia dago, niri bereziki interesgarriak iruditu zaizkidanak.

Ondorioak eta gogoetak atalaren barruan, adibidez, honako hau dakar:
Oinarrian erabiltzen ari garen "Euskara: erabilera, jarrerak, politikak" ikerketa berrartuz lau dira inkesta horretako emaitzen harira argi eta garbi osatu diren iritzi-joera nagusiak: lehenik, joera Euskaltzalea edo euskararen aldekoa; ondoren hizkuntzarekiko Mesfidatia den iritzi-joera; hirugarrenik, Onarpen Pasiboaren iritzia eta, azkenik, euskarari Abantaila Sozialak egozten dizkion joera.

Zalantzak zalantza, horretaz ari gara, ezta? Egungo iritziak eta diskurtsoak abiapuntutzat harturik, diskurtso eta ikuspegi berri bat sortu nahian, normalizazioaren bidetik are urrunago eramango gaituena. Helburua horixe baita: ahalik eta urrunen iristea.




2013/09/20

Euskararen metaforak...


Habe Ikasbil
Joan den astean, euskaltegien 2013/14 ikasturte hasierako ekitaldi akademikoan, hitzaldia egin zuen Bernardo Atxagak. Bideoa sarean ikus daiteke dagoeneko: hemen

Pentsamendu metaforikoari buruzko zeozer idatzita daukat blog honetan (hemen eta hemen, adibidez). Gai interesgarria iruditzen zait. Hitzaldian... bat, bi, hiru, lau... bost figura ezberdin erabili ditu Atxagak.

Honakoak:

[Bat: Xaboia]

Abdetfattah Kilito izeneko idazleak esandakoa aipatu du, alegia, hizkuntza dela xaboaiaren kontrakoa:
Hitzak ez du antzik xaboiarekin. Zenbat eta gehiago erabili xaboia, orduan eta urrituago eta gastatuago; hitzak, ordea, alderantziz, zenbat eta erabiliago orduan eta aberatsago
[Ezaguna baina indartsua]

[Bi: Zubia]

Zubi zail, estu, hauskor eta aurriskutsua irudikatu du:
...zubi horren alde batean erdarak daudela, gaztelania dagoela, batez ere, eta beste aldean ba euskara dagoela; bi lurralde oso desberdin. Zubiaren alde bat, esan beharrik ez dago, oso eremu zabala da, izugarria, eta bestea eremu laburragoa. Eta zubia behar da hizkuntza alor batetik bestera joateko, eta zubi hori, bistan da, itzulpena da.
[Kontxo... uste nuen euskaltegiak aipatuko zituela, baina ez...]

[Hiru: Kanpaia eta mailua]

Istorio baten bidez azaldu du:
... gure herriko kanpai izugarri handia erori egin zen, eta eraman egin beharra zegoen, baina kanpaia izugarria zen, pisu izugarria zeukan, eta ez ziren gauza kanpai hori eramateko, ez idiekin, ezta inola ere… orduan puskatzea erabaki zuten, eta puskatzeko lanetan gure herri horretan ba indarra asko omen da eta orduan indartsu guztiak etorri ziren eta hasi ziren porrarekin kanpai hori puskatu nahian. Eta lortu zuten gauza bakarra izan zen, nik ez dakit medikuek nola deituko dioten, baina izan zen besoak eta zeharo erasatea, zergatik denak gelditu ziren ba gaizki besoekin, jakina porrarekin eman, eta ba kanpaiak itzuli egiten zuen nolabait golpea. Eta orduan hondatu ziren herri horretako beso asko. Eta halako batean, nonbait, beste herri bateko gizon txiki-txiki bat etorri omen zen, mailu txiki-txiki batekin, eta orduan begiratu zuen, eta ikusi zuen, berak bazekien, eta orduan ikusi zuen berak puntu bat, mailu txiki horrekin puntu hartan jo zuen eta kanpaia puskatu egin zen.
[Sarri halaxe gabiltz, ezta? Kolpea non jo asmatu ezinik.]

[Lau: Urrea eta moneta]

Gaizki ulertu ez badut, hizkuntzaren eta pentsamendu politiko nazionalistaren arteko loturaz ari da...
...Breton Woods izeneko bilera bat gertatu arte, hark halako, harreman halako lotura bat egon behar zuen urrearen eta paperaren artean. Hori da, diruak eduki behar zuen atzetik benetan balioa zeukan zerbait. Eta hori zen urrea.
Bueno, kontua da harreman hau, urrearen eta monetaren arteko harreman hau, baita ere egon dela edo dagoela hizkuntzaren eta politikaren artean.
[Komentariorik ez.]

[Eta bost: Aingura eta kortxoa]

Euskalgintzan guztiok noizonoiz geure buruari egin diogun galdera da: zergatik ari gara lehia honetan? Ainguruaren eta kortxoaren figurak erabili ditu:
Baina gaur egun, esate baterako, aipatu dugun gizarte, sektore izugarri zabal hori, nazionalismoaren baitan hezi dena, horrek badauka aingura bat, eusteko aingura bat, ez dadin errekan joan euskara, ez dadin zubitik erori eta errekan joan. Badauka aingura bat. Benetan euskarri on bat da ideologia hori? Ala kortxoa da? Edozein ur-txirripak eramaten duena? Ez dut erantzunik.
[Nik ere ez.]


Ez naiz literaturan aditua. Oro har, interesgarriak iruditzu zaizkit, nahiz eta ideia bat edo beste eztabaidagarria gertatu.

Ongi izan!

2013/09/14

Esaldi birikoak

Txepetxek, 1984. urteko testu batean [La Nueva Sociolingüística y la Ecología de las Lenguas], esaldi birikoak zer diren azaldu zuen. Esaldi birikoak galdera moduan aurkeztu ohi dira; oso arrazionalak dira, itxuraz; jakinmina besterik ez dute adierazten (itxuraz)... Kontrakotasun argi-argirik ere ez dute adierazten... Horregatik zailagoa da aurka egitea. Pentsamendua blokeatzea dute helburu, eta erantzuteko gaitasuna mugatzea.

Esaldi auto-erreproduktiboak dira. Kutsakorrak. Espazio eta testuinguru batetik bestera erraz mugitzen dira. Ideien espazioa okupatzea da beren zeregina, baita espazio diskurtsiboak ere. Ahalik eta espazio gehien, ahalik eta handienak.

Adibide batzuk aipatzen ditu Txepetxek: "Baina... Ez al da anakronismo bat euskara berreskuratu nahi izatea? Benetan da horren garrantzitsua?". Kontuan izan orain dela 30 urteko adibideak direla.

Joan den astean ESEP (Euskara Sustatzeko Ekintza Plana) dokumentua aukeztu eta eztabaidatu zuten Eusko Legebiltzarrean. Eztabaidaren parte bat bideoz jasota dago (hemen). Eztabaidak ez du interes berezirik izan, baina beldur naiz interbentzioren batean esaldi birikoen aztarnarik ez ote dagoen:
Se impulsa y se defiende un bilingüísmo voluntario y de libre adhesión, respetuoso con los ciudadanos, no abusivo, y que tenga en cuenta la realidad sociolingüística de Euskadi.
UPyD taldearen ordezkariaren hitzak dira.


2013/09/04

Ametsak eta ameskeriak

Ameskeria omen da elebitasun orekatua posible dela pentsatzea, hizkuntza indartsuak ahula mendean hartuko baitu, berandu baino lehen. Ameskeria omen da hizkuntza txikiak nagusitasuna lortuko duela pentsatzea, ezinezkoa baita hizkuntza txikiak hizkuntza hegemonikoa baztertzea edo txokoratzea, eta munduan ez baita inoiz halakorik ikusi.

Ametsak, hortaz, non jarri behar ditugu? Utopiaren kontua da, ezta? Ametsak behar dira aurrera ibiltzeko. Akordatzen Eduardo Galeanok nola kontatzen zuen?
Bera zeruertzean dago. Urrats bi eginez hurreratu ni, urrats bi eginez urruntzen da bera. Hamar pauso aurrera egin nik, eta zeruertzak hamar pauso egiten du harantzago. Ibili eta ibilita ere, ez dut sekula harrapatuko. Zertarako balio duen utopiak? Horretarako balio du: ibiltzeko.
Fishmanen testu batean irakurri nuen (ez dut erreferentzia aurkitu) hizkuntza minorizatuetako hiztunok, behin normalizazioaren bidetik abiatuta, etengabe ahalegintzera kondenaturik gaudela, inoiz helmugara iritsi gabe. Ordaindu behar dugun prezioa omen da.

Akiles eta dortokaren istorioa etortzen zait burura. Akordatzen?
Paradoxa klasiko bat da. Akiles eta dortoka dira protagonistak. Akilesek dortoka bat harrapatu behar du. Dortoka 100 metrotara dago adibidez. Akiles 100 metroak eginez hasieran dortoka zegoen punturaino iristerako, dortoka beste (demagun) 10 metro egin ditu eta hasierako puntu horretatik urrundu da. Akiles berriz ere abiatzen da dortoka harrapatzeko 10 metro eginez, baina bigarren tartea egin duenerako, dortokak hirugarren tarte bat (demagun metro bat) zabaldu du Akiles heltzen den puntutik. Eta horrela infinituraino luzatuz, Akilesek dortoka inoiz ez duela harrapatuko ondorioztatzen da.(Wikipedia, egokitua).
Halere, aukeran, Gariren moduan nahiago dut: Garaipenik eta galtzekorik gabe, esperantzara kondenatua.