2012/07/31

Komikiak eta bitxikeria gehiago

Gozada bat da Kike Amonarrizi entzutea. Hizlari ikaragarria iruditzen zait: aurrez aurre, telebistan zein irratian. Irratian, aldian behin, Lerroartetik programa egiten du: Euskal Irratien webgunean da entzungai.

Aurreko saio batean, euskararen eta euskaldunen aipamenak dituzten komikiei buruz aritu zen: Corto Maltes, Martin Mistery... El testamento del dios Chac komikiaren istorioa iruditu zait denetan bitxiena. Jatorrizko bertsioa frantsesez dago. Arkeologo talde bat garai bateko agiri "misteriotsu" baten atzetik dabil. Hura eskuartean dutenean, irakurri eta... Euskal Herriaren independentziaren aipamena ageri da bertan (frantesez, jakina). Komikia gazteleraz argitaratu zenean, ordea, desagertu egin zen Euskal Herriaren aipamena: San Damian irlaren independentzia aldarrikatzen da bertan.


Askoz maila apalago batean bada ere, antzeko sorpresa hartu nuen nik Carmen liburuarekin. Prosper Mérimée-k 1845an idatzi eta Bizetek operarako egokitu zuen. Liburuan, narratzaile papera egiten duen arkeologo frantses baten ahotan, Don Jose bandoleroaren istorioaren berri ematen da. Militar ohia da Don José, Carmen buhamearekin maitemindu ondoren, armada utzi eta bandolero bihurtu zena.

José Elizondokoa da. Carmen ere nafarra da: Etxalarrekoa, buhame euskalduna. Sevillan elkartu ziren lehendabiziko aldiz. Liburuan honela kontatzen du:
—Laguna, ene bihotzarena, camarada de mi corazón, —me dijo ella de repente— ¿es usted paisano? Nuestra lengua, señor, es tan hermosa, que, cuando la oímos en tierra extraña, nos hace estremecer... «Quisiera tener un confesor de las Provincias», añadió el bandolero en tono más bajo. Continuó después de una pausa: —Soy de Elizondo —respondí a Carmen en vascuence, muy emocionado al oírla hablar en mi lengua. —Yo soy de Etxalar, —dijo ella—.
Protagonistak Lizarrabengoa du abizena:
 —Se le conoce en la región con el nombre de José Navarro; pero tiene otro apellido vasco, que ni usted ni yo conseguiremos pronunciar jamás.
Beranduago, beste pasarte batean, haserretu egin da Lizarrabengoa, Carmen milord ingeles batekin ikusita. Liburuan honela ageri da:
Daría un dedo de la mano por tener a tu milord en el monte, cada uno empuñando una makila. —¿Makila? ¿qué quiere decir eso? —preguntó el inglés.—Makila —dijo Carmen, riéndose sin parar— es una naranja. ¿No es una palabra muy graciosa para una naranja? Dice que querría hacerle comer a usted una makila. —¿Sí? —dijo el inglés—. ¡Pues bien!, trae mañana más makila.
Gustukoak ditut bitxikeria hauek guztiak.

2012/07/25

Euskara eta justizia

Deigarria egin zitzaidan elkarrizketa haren titularra: "É incoherente defender a lingua e ser machista." Gustatu zaitzaidan hizkuntzaren defentsa justizia sozialaren inguruan ardazteko ideia hori. Dinamización Lingüística e Xustiza Social ikastaroen berri izan nuen bertan.

Deigarria egin zitzaidan egitaraua; hanbait arlotako aktibistez osatua: feminismoa, ekologismoa, sindikalismoa, immigrazioa... Gizarte borroken arteko dialogoa eta ideia-trukea, nonbait.

Twitterren bidez @garaigoikoa han egongo zela jakin nuenean, ez nuen zalantzarik egin han esandakoen berri izango genuela. Ez nuen espero, ordea, apunteak denbora errealean irakurtzeko parada izatea. Itzela!

Séchu Senderen ekarpena oso ona iruditu zait. Pena zuzen-zuzenean jarraitzeko aukerarik ez izatea. Erreferentzia pare bat jaso dut, gerora sakontzeko: hau eta hau

Antolatzaileek kronika txiki bat argitaratu zuten beren webean. Hor ere titularrarekin geratu naiz: "fortalecer a idea de que a normalización lingüística é unha causa xusta". Hori da gauzak argi esatea! Diskurtso berri baten premiaz gaude? Galiza aldean ere badugu non begiratu.

Joxemi Zumalabe fundazioaren lana ere gogoan izan dut. Beren gogoeten sintesia izan nahi duen dokumentu labur-laburra argitaratu dute: Ideia, ardatz eta apustu nagusiak. Herrigintzaren inguruko gogoeta. Fundazioaren ustez, sistema ekonomiko edo politikoa baino "zertxobait" gehiago kuestionatu behar dugu gaur egun: "zibilizazio modu osoa kuestionatu behar dugu, bizitza ulertu eta munduan egoteko era konkretu hau". Gizarte antolakuntza eredua da arazoa:
Krisi ekologiko latza eragiteaz gain, gizarte antolakuntza eredu honek subordinazio eta bortizkeria anitzak birsortu eta indartzen ditu. Zapalkuntza modu anitzek erresistentzia modu anitzak sortzen dituzte: emakumeena, langileena, migranteena, gutxiengo linguistiko eta kulturalena, disidente sexualena... Horren ondorioz eraldaketa sozialerako agentea ez da bakarra eta monolitikoa, subjektu plurala eta sarritan gatazkatsua baizik.
Bada... horixe.

2012/07/14

Civisme contra cinisme


Emili Boix-Fuster irakaslearen Civisme contra cinisme liburua sarean eskuratu eta irakurri berri dut. 


Gai asko jorratzen ditu, hizkuntzen elkarbizitza eta kohesio soziala ardatzatzat hartuta. Ez naiz laburpenik egitera ausartu. Lau kontu atera, eta bueltatxo bat eman diet. Besterik ez.



Baga. Bizitasun etnolinguistikoa hiztun-taldeari kolektibo gisa jokatzeko gaitasuna ematen dioten faktoreen multzoa da: faktore demografikoak, estatusa eta sostengu politiko-administratiboa. Bizitasun (edo bizindar) etnolinguistiko subjektiboak faktore horien inguruan hiztunek dituzten usteekin eta hautemateekin dago lotuta. Inkesta edo adierazle-bateria konplexu baten ordez, Boix-Fusterrek zenbait indiziori jarraitzea proposatzen digu: a) denda edo jatetxeetan zein da hizkuntza publikoa? "nor da azkena?" ala "¿quíen es el último?" b) zein da etorri berriek (alofonoek) lehen unean adoptatzen duten hizkuntza?  c) kaleetako publizitate kartelak eta mezuak zein hizkuntzatan daude? Haren ustez ez da askoz datu gehiagorik behar, ez behintzat lehen inpresio bat egiteko. 


Biga. La cohabitació i la convivència del català i el castellà. Kohabitazioa eta elkarbizitza. Vazquez Montalban idazlearen artikulu batean irakurri nuen lehendabiziko aldiz hizkuntzen kohabitazioaren kontu hori. Idazle horri kohabitazio linguistikoa erabiltzea gustatzen omen zitzaion, elebitasuna baino esanguratsua zelakoan. Elebitasunak, bere ustez, egoera soziala adierazten du; deskriptiboa da. Kohabitazioa harago omen doa: egoera eta predisposizio kulturala adierazten du, elkarrekin bizitzeko borondatea.


HigaBizikidetzak arauak behar ditu. Hizkuntza handiari mugak jarri behar zaizkio, hizkuntza txikiei bermeak eman, jarrera eta jokabide egokiak bultzatu... Hizkuntza iraunkortasuna da hori, ezta? Liburuan, zenbait unibertsitatetako hizkuntza zerbitzuek argitaratu zuten dekalogo bati egiten dio erreferentzia. Ez nuen ezagutzen. Euskaraz ere bada: hemen


Laga. Bizikidetza ezin da alde bakarrekoa izan. Nahitaez biren kontua da. Amin Maalouf idazlearen aipamen bat dakar liburuak: "beste baten hizkuntza ikasten ari naizenean, harek ez badu nire hizkuntza errespetatzen, haren hizkuntzan hitz egitea ez da zabaltasun-keinua; mendetasuna eta morrontza baizik". Oso esanguratsua.


Oraingoz, besterik ez.

2012/07/02

Nazionalismo linguistikoa(k)

Mtz de Luna irakasleak hainbat hilabete eman du euskararen aldeko diskurtso berri baten beharra aldarrikatzen. Azkena UEUko ikastaroetan eman zuen. Euskadi irratian elkarrizketa luze samarra egin zioten: Euskaren inguruko framing edo diskurtso berri baten premia.

Framinga diskurtsoa baino gehiago da: errealitateari begiratzeko betaurrekoak dira framinga. Biak lotuta daude: errealitateari begiratzeko moduak diskurtsoa eratzen du, eta diskurtsoaren bidez errealitateari begiratzeko modua eratzen dugu.

Mtz de Lunaren esanetan, bi diskurtso edo framing nagusitu izan dira: framing aldarrikatzailea eta framing uzkurra. Lehena euskal abertzaletasunari dagokio, bigarrena erdal munduari. Lehenak euskaldunon eskubideak aldarrikatzen ditu; bigarrenak, erabateko kontrakotasunik erakutsi gabe ere, uzkur egiten die. Diskurtso biak logika berari erantzuten diotela dio: hizkuntza nazioanalismoaren logikari, "herri bat, hizkuntza bat" aldarrikatzen duen logikari.

Ulertzen dut bere arrazonamendua. Onartzen dut, ikuspegi estrategikotik, sektore berriak erakartzeko mugitu beharra dagoela. Bat nator hizkuntza minorizatuaren aldeko lanaren helburua ezin dela izan tortilari buelta ematea: lehen azpian zegoen hizkuntza goian jartzea, eta goian zegoena azpian.

Hala ere, ezin dut ebitatu: mingarria egiten zait konparazioa.

Juan Carlos Moreno Cabrera irakaslearen arabera, norberaren hizkuntza besteen gainetik jarri nahi izatea da nazionalismo linguistikoa. Beren hizkuntzari munduan leku bat bilatu nahi dioten hiztunen ideologiak ez du horrekin zerikusirik.

Nazionalismoari buruz Moulines irakasle eta filosofoak entsaio interesgarria idatzi zuen, orain dela urte batzuk. Euskaraz ere argitaratu zen: Manifestu nazionalista, are separatista ere esango nioke, estutuz gero. Herri txikien nazionalismoa eta herri handien hegemonismoa erro-errotik ezberdinak direla esan, eta herri txikien nazionalismoaren etika defendatu zuen. 

Ados nago Mtz de Lunaren proposamenarekin, baina... barruan zerbait mugitu zaidala nabaritu dut.