2014/03/30

Udaberriko Enarak

Zuberoako mugan


Oporrei begira, Zuberoako mendi ibilbideak bilatzen aritu naiz. Gailurrik egin gabe ere, oso itxura ona duen bat aurkitu dut: Logibar ostatutik abiatu, Holtzarteko zubiraino igo, eta handik gora jarraitu, Pista izeneko ur-jauziraino, Kartxela mendiaren azpian. Berria egunkariak iaz argitaratu zuen: hemen.

Paraje horretan bertan, Belagua aldean, bada beste ibilbide interesgarri bat. Izabatik Belaguara doan errepidea hartu behar da, eta Arrako baseliza dagoen lekuraino igo. Han bertan bide bat abiatzen da mendian gora, Lakura eta Kartxela mendien albotik igaro eta Arrakogoitiko lepora iristen dena. Handik behera, Kakueta arroila ikusgarritik gertu, Santa Grazi herrira iritsi daiteke. Bide horri Enaren bidea deitzen diote.

Enarak


Erronkaritik eta Zaraitzutik Maulera espartingintzara joandako neska gazteak ziren enarak. Beltzez jazten ziren, usadioak agindu bezala. Negua ate joka, senideekin mendi leporaino igo, eta handik Maulera abiatzen ziren. Udazkenean joan eta udaberrian itzuli, enarak bezala.

Nafarrotik soilik ez, Aragoitik ere joaten ziren neskak (Anso eta Echo ibarretatik, batez ere). Baita Italiatik eta Portugaletik ere. Maulek halako kutsu multikulturala izango zuen negu partean.

Herriko etxeetan hartzen zuten ostatu; sarritan, koltxoi bat zuten lurrean lo egiteko, askoz gehiago ez. Itzal oneko neskak ziren; ospe ona zuten herrian: alaiak, arduratsuak eta langileak, baita solidarioak ere.

Oraindik ere fabrika bat dago Mauleko irteeran, turistek bisitatu ahal dutena. Urtean behin, abuztu aldean, Espartinen eguna ospatzen dute bertan. Produkzio txikia da, ordea; eta dagoeneko ez da enararik behar.

Herri kultura


Alde egin zuten Enarek, baina bizirik iraun du emakume horien oroitzapenak. Amaren alabak kantari talde bereziak ikuskizun bat prestatu zuen eta disko bat argitaratu, andereaGatik izenarekin. Kantu gehienak euskaraz daude, baina erderetakoak ere sartu dituzte, XX. mendearen hasierako etorkin gazte horien omenez: euskaraz, frantsesez, gaztelaniaz zein okzitanieraz.

Egun hauetan irakurtzen aritu naizen testu bat etorri zait burura, Josu Amezagarena da: "Herri kultura: euskal kultura eta kultura popularrak".  Herri kultura inon bizi-bizirik badago, Zuberoa da leku hori. Ez zaizue iruditzen? Deigarria da Zuberoako kultur mundua. Inbidia pixka bat ematen du.

Amaren alabek Iparralde 21 bideoan parte hartu zuen. Hona hemen:

2014/03/25

Subjektibitate berriak

Felix Guattari frantziar psikoanalista eta filosofoa izan zen. Ezkerreko militante ezaguna ere bai, psikoanalisiaren eremutik heldu baitzen politikaren mundura. Hainbat lan idatzi zituen, Gilles Deleuze lagunarekin batera; hala nola, L´Anti-Edipe (1972), Rhizome (1976) eta Mille plateaux (1980).

Aitortuko dut bi filosofo hauei buruz irakurri ditudan gauza gehienak bigarren eskuko testuak izan direla. Aitortuko dut sarritan lexikoarekin eta kontzeptuekin trabatua geratu izan naizela: lineas de fuga, agentziamenduak, desterritorializazioa, eskizoanalisia... Aitortuko dut ez zaizkidala batere samurrak egin.
Dena den, euskalgintzaren ikuspegitik begiratuta, iruditu zait badituztela hainbat ideia interesgarri. Ulertu dudan apurraren arabera, Guattarik eta Deleuzek defendatzen dute mundua eraldatu nahi duen plantemendu batek bi elementu behar dituela: subjektibitatearen produkzioa eta gerrarako makinak.

Subjetibitatea konstruktu kulturala da, arau-multzo bat, eraikuntza sozial bat, gizarte horren parte izateko norbanakoek beregatu behar dituzten arauak, alegia. Arau horiek sortzeko moduari deitzen zaio subjektibitatearen produkzioa. Mundu berriak subjektibitate berria behar du, subjektibitate propioa. Mundua eraldatzeak subjektibate berri horren produkziorako mekanismoak eskatzen ditu. Ez dakit zuei, baina niri, hau irakurrita, aspaldi honetan entzuten ari garen kontzeptu zaparrada etortzen zait burura: ideologia, hegemonia, framing, diskurtsoak... Zuei ez?

Beste kontu bat da gerrarako makina zer den. Ez larritu izenagatik. Gerra makinak botere hegemonikoarekin konfrontazioa egiteko dispositiboak dira: mobilizazio bat, plataforma bat... Konfrontazio espazioak dira, ideien eta proiektuen konfrontaziorako mekanismoak.

Batzuetan polita da halako ekarpen bat hartzea eta gure mundutxoa (euskalgintza) betaurreko horiekin begiratzen saiatzea. Euskararen mundutik begiratuta, zein dira subjektibitate berri bat sortzeko ditugun mekanismoak? eta konfrontaziorako? Pertsuasioa eta sedukzioa beharrezkoa dira, baina... zertan da lehen "borroka ideologikoa" deitzen genuen hori?

Ariketa interesgarria iruditzen zait... baina norberak egin beharrekoa.

2014/03/17

Hizkuntza darwinismoa

Xabier Erizeri entzun diot hizkuntza ekologiaren diskurtsoaren arriskuaz. Hizkuntzaren ekologia metafora bat besterik ez dela dio; alferrik dela (eta arriskutsua ere bai) paralelismo estuagorik egin nahi izatea. Baten batek tentazioa izan dezake pentsatzeko naturaren legea dela hizkuntzak hiltzea; izaki bizidunak jaio, bizi eta hil egiten baitira.

Soziolinguistika hiztegiaren arabera, Hizkuntza darwinismoa hizkuntzek Darwinen eboluzio-teorien araberako bilakaera dutela pentsatzen duen hizkuntza-ideologia da. Horren arabera, hizkuntza-komunitate indartsuenak gailenduko lirateke, ahulenak baztertuta.

Charles Darwin naturalista eta biologo ingelesa izan zen. 1831n Hego Amerikako itsasaldea eta bereziki Galapagos uharteak ikertzera abiatu zen. Bost urteko bidaia izan zen eta Lurrari bira eman zion. 1859an bere ikerkuntzen laburbilduma argitaratu zuen: On the Origin of Species by Means of Natural Selection. Hortaz, Darwinek hautespen naturalaren kontzeptua sortu zuen, non naturak berak ingurugiro zehatz batean biziraupenerako egokienak diren espezieak hautatu eta egokiak ez direnak baztertu egiten baititu. (Ikus. Wikipedia).

Piotr Alexeievitx Kropotkin (1842-1921) geografoa izan zen eta politika arloko pentsalaria. Siberian egin zituen ikerketetatik abiatuz, eboluzioan elkarlaguntza eta kooperazioa funtsezkoak zirela defendatu zuen. Hautaketa naturala izakien arteko borrokan oinarritzen zituztenak biziki kritikatu zituen.

Entzun dut bi estrategia ezberdin direla: konpetentzia ugaritasuna kudeatzeko estrategia dela, eta kooperazioa urritasuna kudeatzeko estrategia. Ez dakit, bada. Gauza bat ziurra da: handiek konpetentzia maite dute, txikiek kooperazioa.

Charles Darwin liberalismoaren ikurra da, Piotr Kropotkin anarkismoaren teorikoa.

2014/03/05

Soziolinguistika eta diskurtsoaren analisi kritikoa

Xarxa CRUSCAT erakundeak diskurtsoaren analisi kritikoari buruzko lantegiak antolatu izan ditu bere kideekin. Blogean eman izan dituzte lantegi horien berri. Azkena duela gutxi egin dute: 5è taller d’anàlisi crítica del discurs.

Eurek aitortu bezala, soziolinguistikan lan gutxi egin da perspektiba horretatik. Lantegietan adibide batzuk ezagutzeko aukera izan dute: 
Zaila da diskurtsoaren analisi kritikoa zer den lerro gutxitan laburbiltzea. Honako ezaugarri hauek aipatu izan dira:
  • Diskurtsoa jarduera soziala da.
  • Hortaz, diskurtsoaren analisi kritikoak arazo sozialak aztertzen ditu.
  • Botere-harremanak aztertzen dira, botere-harremanak diskurtsiboak ere badirelako.
  • Ideologiak fenomeno sozialak dira: kognizio sozialak.
  • Ideologiak eta diskurtsoak lotuta daude, bi norabideetan: ideologiak diskurtsoa mediatizatzen du, eta diskurtsoak ideologia.

Nire ustez Teun van Dijk hizkuntzalaria da diskurtsoaren analisi kritikoa gehien eta hobekien landu duen ikerlaria: testuaren gramatikaren bidetik analisi kritikora heldu zen, eta arrazakeria zein botere-harremanak aztertzeari ekin zion. Horretarako eliteen diskurtsoei erreparatu nahi die; elkarrizketa batean esaten zuen bezala, hiru "p" interesatzen zaizkio: politikariak, "profesoreak" eta "periodistak". 

Teun van Dijk-ek testuen analisirako eskema integratua garatu du. Oro har, estrategia orokor bakarra dagoela uste du: "norberaren" alde positiboak eta "aurkarien" alde negatiboak indartzea (eta kontrakoa, norberaren alde negatiboak eta aurkarien alde positiboak isiltzea edo izkutatzea). Hortik abiatuta, testuaren analisia ikuspegi ezberdinetatik egiten du: testuaren tematizazioa, superestruktura, egitura semantiko lokalak, estiloa, erabiltzen dituen baliabide erretorikoak. Oso ikuspegi interesgarria da. Hurrengo sarrera batean saiatuko naiz horri buruz zeozer gehiago idazten.

Gurean ezer gutxi ezagutzen dut ikuspegi honetatik egina. Iñaki Mtz de Lunak azterketatxo bat du egunkarietako titularrek euskarari buruz ematen duten irudiaren inguruan (duela gutxi, topaldian, horri buruzko komentarioren bat edo beste egin zuen). Asier Iriondok, bestalde, politiko elebidunen diskurtsoa aztertu du, euskaraz eta gaztelaniaz ari direnean erabiltzen dituzten gaietan alderik ote dagoen ikusteko. Zeharka bada ere, horrek ere badu analisi kritikoarekin zerikusia.

Susmoa dut hemendik aurrera horrelako lan gehixeago ikusiko ditugula.


Sarrera honek #Kultura Zientifikoa I. Jaialdian parte hartzen du.