2013/10/22

Lau zutabeak

Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluaren hitzetan, hizkuntza bat berreskuratuko bada, lau zutabe indartsu behar dira: corpus juridiko egokia, plangintza egokiak, baliabideak eta herri-gogoa. Gogoan dut Kontseiluak, herriz herri, hizkuntza politika egokiari buruzko hitzaldiak antolatu zituela, beren irizpide horiek azaltzeko. Eszenografia ederki zaindu zuten: mintzatokian harri-kartoiz eginiko lau zutabe handi kokatu, eta banan-banan erortzen utzi: corpus juridikoa, plangintza, baliabideak... Herri-gogoa ez, herri-gogoa zutik uzten zuten, hura izan baita urteetan hizkuntzari eutsi diona.

Hizkuntza politika soil-soilik corpus juridikoarekin identifikatzeko joera egon da, eta horrek eztabaida antzuak piztu ditu: Beharrezkoa al da corpus juridiko egokia? Jakina, ezta? Eta... ezinbestekoa al da? Aski al da?

Suzanne Romainek The Impact of Language Policy on Endangered Languages artikulua argitaratu zuen 2002.urtean. Bere ustez hizkuntza eskubideen aitormenak ez du hizkuntzaren biziraupena bermatzen: hizkuntza planifikazioa beharrezkoa da. Are gehiago, hizkuntza plangintzaren beraren eragingarritasuna ere zalantzazkoa dela defendatu zuen, eta autonomiaren falazia azaldu: autonomiaren falazia da aldagai guztiak era sistematikoan kontrolatu daitezkeela sinistea, eta aldagai guztiak kontrolatuz gero emaitzak ziurrak direla pentsatzea.

Bere ustez, ofizialtasunak hizkuntzaren prestigioan du eragina (hizkuntzari buruzko errepresentazio sozialetan, alegia) baina ez norbanakoen hizkuntzaren erabileran. Politika horizontalak defendatzen ditu berak: "sustraiak lantzea", behetik gora lan egin, komunitatea sortu eta komunitatea landu, eragileak ahalmendu (boteretu)... Horiek guztiak, sarri, goitik behera datozen direktrizeak baino eragingarriagoak direla uste du.

Herrialde katalanetan komunikazio instituzionalizatuak eta komunikazio indibidualizatuak berezi ohi dituzte. Hortaz, bistan denez, hizkuntza politika ofizialek batez ere komunikazio instituzionalizatuetan dute eragina, "legez" arautu ahal direlako.

Albert Bastardas irakasleak, ordea, bestelako ikuspegia defendatu izan du. Bere ustez, harreman dinamikoa dago politika linguistikoen eta komunikazio indibidualizatuen artean. Komunikazio instituzionalizatuek indibidualizatuetan ere eragina dute. Normalizazio prozesuari buruzko pertzepzioak dira horretarako tresna. Norbanakoek normalizazio-prozesua arrakastatsua eta atzeraezina dela hautematen badute, halako konbergentzia-joera gertatzen da era progresiboan. Prozesu horiek ez gutxiesteko gomendatzen du Bastardasek.

Corpus juridiko egokia beharrezkoa al da hizkuntza normalizatzeko? Zalantzarik ez. Galdetu, bestela, gu baino are okerrago dauden Iparraldeko eta Nafarroako lagunei. Edo Xabier Leteri galdetu, harek ederki azaltzen baitzuen: "ez dadukanak ongi ohi daki eukitzea zein den ona".

2013/10/13

Ba al da oraindik zer esanik?

Apirila aldean mahai-inguru bat egon zen Nafarroako Unibertsitate Publikoan, Manu Robles-Arangiz fundazioak antolatua: Zapalketatik at, ba al dugu zer esanik? Sagrario Aleman, Kike Diez de Ulzurrun, Angel Erro eta Paula Kasares egon ziren bertan. Horren kronika GARAIA aldizkarian argitaratu berri da.

Amu moduko galdera zen izenburua: Asko hitz egin dugu eta asko idatzi dugu euskararen egoerari buruz, ba al da oraindik zer esanik, (protestatik harago)? Galdera zehaztu ere zehaztu zuten:
  1. Gure esku dauden baliabide guztiak indarrean jartzen ditugu? 
  2. Zerbait gehiago egin ahal dugu?
  3. Euskararen mugaldean (periferian) dagoen jendea nola erakarriko dugu?
[Baten bat galdera hauei erabateko erantzuna emateko moduan baldin badago, mesedez, abisatu. Atsegin handiz entzuko nuke]

Hizlarien arabera, euskarak (eta euskal kulturak), nitxo-ak behar ditu: merkatu-nitxoak. Adibide esanguratsua aipatu dute: pailazoak... Iruñean, Baztanen zein Tuteran... nor da gai gaztelaniaz aritzen den bi pailazo-talderen izenak aipatzeko? Inortxok ez. Eta euskaraz? Guraso ez bazarete, bat edo bi aterako zaizkizue. Haur txikiak badituzue, laupabost ere bai.

Non da, bada, arazoa? Bada... seme-alabak hazi dira eta dagoeneko ez dituzte Pirritx eta Porrotx lehen bezainbat maite; Bob Esponjak euskaraz ez daki; pop musika ingelesez alaiagoa iruditzen zaie...

Merkatu-nitxoak... gaztelaniak oraindik okupatu ez dituen espazioak identifikatu eta euskaraz bete. Mikro-espazioak euskararentzat, espazio normalizatuak... Ba al da oraindik zer esanik? Zer esanik... ez dakit. Zer eginik... ugari.

Dokumentazioa hemen duzue:
  • Testua (Garaia aldizkarian): hemen
  • Audioa (elkarrizketa Euskalerria irratian): hemen
  • Bideoa: hemen



2013/10/07

Bizi-indarra

ZuZeu orainkari digitalean iritzi-testu interesgarria irakurri dut. Euskararen bizi-indarra… bixi-indarra… birrindarraArrazoi osoa du, baina ez nator horretaz hitz egitera. Kontua da niri ere arreta egin didala "hizkuntza politikaren ardura ofiziala dutenen" diskurtso berritua:
Jokoan dagoena ez da euskararen biziraupena. Euskarak bere biziraupena bermaturik du bizpahiru belaunalditarako. Jokoan dagoena euskararen bizi-indarra da, eta hori nagusiki euskal hiztunon esku dago.
Ez al duzue hor "mugimendu diskurtsibo" txiki bat nabaritu? Bizi-indarra da jokoan dagoena. Bizi-indarra: hizkuntza politika ofizialarekin ados egon ala ez, kontzeptu interesgarria iruditzen zait, bai kaleko adieran bai adiera akademikoan... Gainera, adiera akademikoa, sarri, kaleko adiera baino harago iristen da.

Soziolinguistika Eskuliburuaren arabera, bizi-indar etnolinguistikoa da "talde arteko egoeretan talde bati izaki kolektibo desberdin eta aktibo gisa jokatzeko aukera handiagoa ematen diona". Kontzeptu zehatza da, eta oso-oso intuitiboa.

Hizkuntza baten bizi-indarra erlatiboa da beti. Ondoan d(it)uen hizkuntz(ar)ekin harremanean ulertu behar da, talde arteko egoerari baitagokio. Bizi-indar etnolinguistikoa hiru faktore multzoren arabera definitu ohi da: faktore demografikoak, estatusa eta sostengu instituzionala.


Faktore demografikoak alde batera utzita, estatusa eta sostengua kontu potoloak iruditzen zaizkit. Ni neu ez nintzateke ausartuko "hori nagusiki euskal hiztunon (norbanakoen) esku dagoela" esatera.

Oraindik ez dut aipatu; bizi-indar etnolinguistikoaren eredua hiru autorek landu zuten 1977. urtearen bueltan: Giles, Bourhis eta Taylor. Lehenago Mackey kanadiarra ere kontzeptu hauen bueltan aritu zen, eta hizkuntza baten botere erlatiboa ezagutzeko kontuan hartu behar diren ezaugarriak definitzen saiatu (demografikoak, legalak, ekonomikoak...). Mackey-k botere hitza erabili zuen. Ziur aski, ez da hitz erosoa, baina bai esanguratsua. Gaur egun, hegemonia hitza erabiliko genuke, ezta? ;-)

Bizi-indar etnolinguistikoaren kontu honek koxka gehixeago dituela iruditzen zait, psikologia sozialaren eremuan bete-betean sartzen direnak: identitateak, bizi-indar subjektiboa... Hobe beste baterako uztea.