Hizkuntz erabilerak

Llengua i Ús Kataluniako Direcció General de Política Lingüísticaren aldizkari teknikoa da. 52. zenbakian Joan Solé Camardons-en artikulu interesgarri bat argitaratu dute: Com es podem caracteritzar els usos lingüïstics?

Hizkuntz erabileren azterketa zentrala da soziolinguistikan: nork hitz egiten duen, nori, non, zein hizkuntzan, nola eta zertarako. Hortik abiatua, hainbat tipologia sortu izan da: erabilera instituzionalizatuak versus erabilera indibidualizatuak, erabilera instituzionalak versus interpertsonalak... 

Joan Solék horren guztiaren azterketa egin ondoren, hiru erabilera mota proposatzen ditu: erabilera instituzionalak, erabilera profesionalak eta erabilera indibidualak. Bere ustez, sailkapen horrek (auto)kontrol linguistikoaren maila ezberdinak erakusten ditu, eta aukera ematen du jokabide linguistikoen logika ikusteko.

Euskal Herriko inkesta soziolinguistikoak euskararen erabilera neurtzeko erabiltzen duen tipologiak hiru eremu ditu kontuan: etxea, lagunartea eta eremu formala. Eremu formalak lau azpi-eremu hartzen ditu bere baitan: osasun- eta udal-zerbitzuak esparru publikoan, eta auzoko dendak eta finantza-entitateak (bankuak eta kutxak) esparru pribatuan. 

2011ko inkestaren datu nagusiak aurkeztu zituzten duela hilabete batzuk. Erabilerari dagokionez, honako hau irakurri genuen:

Euskal Herri osoa kontuan hartuz, euskararen erabilerak eremu formaletan egin du gora gehienbat. Etxean, aldiz, erabilerak behera egin du, seme-alabekiko erabilera izan ezik. Erabilera-eremu formalen artean, osasun-zerbitzuetako erabilerak izan du azken 20 urteotako hazkunderik esanguratsuena, nahiz eta ehunekoak oraindik beste erabilera-eremu batzuen azpitik egon.

Lehenengo begiratuan, beraz, hazkunde handiagoak izan dira erabilera instituzionaletan eta profesionaletan, erabilera indibidualetan baino. Ikusi:

EUSTATen web orrian inkesta soziolinguistikoaren hainbat datu kontsultatu daitezke, dagoeneko. Adibidez: 

Euskal AEko euskara erdara beste edo gehiago erabiltzen dutenak (>= 16 urte), erabilera-eremuaren eta lurralde historikoaren arabera. (Elebidunak bakarrik kontuan hartuta) (%). 2011. Hemen

Emaitza:

• Inkestaren arabera, udaletxean euskaraz erdara beste edo gehiago hitz egiten duten euskaldunak %43,3 dira Araban, %59,0 Bizkaian eta %88,5 Gipuzkoan
• Lanean, lankideekin, euskaraz erdara beste edo gehiago hitz egiten dutenak: %52,5 Araban, % 56,4 Bizkaian eta %74,2 Gipuzkoan
• Etxean euskaraz erdara beste edo gehiago hitz egiten dutenak: %20,3 Araban, %43,3 Bizkaian eta %62,.8 Gipuzkoan. Halere, datuak errotik aldatzen dira seme-alabak tartean daudenean: %69,5; %80,3 eta %90,89; hurrenez hurren.

Ez al da deigarria?

Gogoratu inkesta soziolinguistikoa dela datu hauen iturria. Erabilera aitortua da, beraz. Agian komeni da Lionel Jolyren esanak gogora ekartzea:

"… askotan, jendeari galdetu ze hizkuntzatan hitz egin duen halakorekin duela bost minutu, eta ez daki. Alternantziagatik, askotan. Galdetu eta jendeak ez daki. Beraz, normalean ze hizkuntzatan hitz egiten duen galdetzeak ez du balio. Zer edo zer aterako da, baina ez zuzen zer erabiltzen duen, baizik eta berak zer pentsatzen duen erabiltzen duela. Askotan egin dut froga, eta hiztunak ez du asmatzen, errepresentazioa erabiltzen du: horri buruz berak pentsatzen duena."