Don`t call me vasco

Bat

Orain dela aste batzuk abestia irratian entzun, eta aek-k duela urte askotxo egin zuen kanpaina bat gogoratu nuen:

SER VASCO/A NO ES SUFICIENTE

IZAN EUSKALDUN!

EL EUSKERA ES LA DIFERENCIA

Egia da garai hartan euskararen inguruko publizitate gutxixego egiten zela. Esango nuke euskaltegien matrikulazio kanpainak horregatik zirela esanguratsuak: nonbait, euskararen inguruko diskurtsoaren parte handi bat kanpaina horien bidez definitzen zen urtez urte. Agian gehiegi esatea da, baina nik halako oroitzapena dut.

Kontua da kanpaina horrek haustura txiki bat eragin zuela, ordura artekoekin alderatuta. Ordura arteko matrikulazio  kanpainak koloretsuak ziren, bizi-biziak, atseginak, "amableak". Kanpaina horrek hainbat kontzientzia astindu nahi zuen, eta mezua identitatearen ideiaren inguruan oinarritu zuen. Mezuak bazuen halako "deserosotasun" puntu bat, baina ondo funtzionatu zuen.

Bi

Kathryn A. Woolard antropologoak defendatzen du hizkuntza baten zilegitasuna bi ideia nagusiren baitan aldarrikatu ohi dela; bi ideologia linguistikoren baitan, alegia: egiazkotasunaren ideologia eta anonimatuarena. Hau da, hizkuntza gurea delako defendatzen dugu (gure identitatearen adierazpidea) edo denona delako (unibertsala, ez inongoa). Hizkuntza propioaren eta hizkuntza komunaren arteko tirabira da, azken batean.

Hizkuntza minorizatuek egiazkotasunaren ideologian oinarritu ohi dute beren estrategia. Hizkuntza hegemonikoek anonimatuan.

Woolard-ek Kataluniako egoera aztertu du bereziki. Han ere nabaritu du gazteen artean hizkuntzarekiko atxikimendua aldatu egin dela. Hizkuntzarekiko kezka bestelakoa da, antza; eta garai bateko "dolor de llengua" liburua aipatu du. Batzuentzat axolagabekeria da arazoa. Kontua da gazteek hizkuntza ez dutela ikusten gatazka edo arazo moduan: katalana dakite, eta hitz egiten dute; gaztelania ere badakite eta nahieran erabiltzen dute.

Woolard-en ustez, hori guztia trantsito baten ondorioa da: egiazkotasunetik anonimatura. Halako trantsito bat beharrezkoa omen da, maila batetik aurrera hizkuntzaren hedapenari eutsi nahi izanez gero.

Hiru

Dena den, Woolard-ek dio, bi ideologia horietatik, ez batak ez besteak ez diola katalanaren beharrei  egoki erantzuten. Hirugarren bide baten beharra aldarrikatzen du. Aukerak ere ikusten ditu: aniztasunaren ideian oinarritzea, diferentzian, hizkuntzaren aldakortasunean, heteroglosian, hizkuntzarekiko jolasean, errepertorio linguistikoak aldarrikatzea...

Oharra. Woolard-en ideiak artikulu honetatik atera ditut gehienak: Les ideologies lingüístiques: una visió general d'un camp des de l'antropologia lingüística. Revista de Llengua i Dret, núm. 49, 2008

Datu kezkagarria?

BAT aldizkariarekin ibili naiz egun hauetan: Euskararen Kale-Erabileraren Neurketari buruzko monografikoarekin. Hainbat gauza interesgarriren artean, honako aipamen hau ikusi dut:

Bosturteko honetan euskara, gaztelania eta frantsesa ez diren hizkuntzen erabilerak modu esanguratsuan egin du gora: % 2,6tik % 3,7ra. Azterketa hau azken bi neurketetan baino ez da egin; aurretik ez ziren beste hizkuntzen erabilpenak jasotzen.

/.../ Nabarmentzeko beste puntu bat da Gasteizen, Bilbon eta Iruñean beste hizkuntzak euskara baino gehiago erabiltzen direla.

Kontxo! Zergatik egin zait datu hori horren nabarmena? Kezkagarria al da?

Hona lau burutazio:

bat
Beste hizkuntzetako hiztun horiek urrundik etorri dira. Laupabost familia herri beretik, edo ondoko herrietatik. Elkarren ezagunak agian; edo hemen ezagutu dira, berdin dio. Kalean elkarrekin topo egiten dute eta solasean aritzen dira. Ziur aski, antzeko lekuetan ibiliko direla, jaiak eta ospakizunak elkarrekin antolatuko dituzte, ohiko tabernetan elkartuko dira, bisitak egingo dizkiote elkarri. Hori guztia euren hizkuntzan egingo dute. Nola bestela? 

bi
Diasporako euskaldunak txalotu egiten ditugu: euskara gorde eta hurrengo belaunaldiei transmititu dietelako; Euskal Herritik milaka kilometrora egon arren, bazkalostean euskaraz jarduten dutelako; edota munduaren beste muturrean ere ikastolak sortu dituztelako. Hemengo hauen jarrera ere ez al dugu txalotu behar? 

hiru
Euskarak ez du "beste hizkuntza" horiekin lehiatu behar. Beste bat da bere lehia. "Beste hizkuntza" horiek, gainera, ez dira multzo homogeneo bat eta bakarra. Euskal Herrian 100 hizkuntza inguru omen dago: 100 hizkuntza komunitate txiki, alegia, zeinek bere egoera eta arazoak dituena.

lau
Carme Junyent irakasleak hitzaldi batean esandakoa etorri zait burura: "Elebakartasuna ezinezkoa da. Elebitasuna ez zaigu komeni, gaztelaniaren edo frantsesaren aurkako lehian, galtzeko posibilitatea handiegia delako. Eleaniztasuna da gure aukerarik onena." Hausnarketa egokia, ezta? (Hitzaldiaren izenburua: "Para sermos lingüisticamente sustentábeis". Aurreko sarreran aipatu nuen. Audioa hemen dago)

Larritzeko arrazoiak daudela iruditzen zait. Ez dut uste, halere, arrazoi horiek  "beste hizkuntzekin" zerikusirik dutenik.