Adjetiboak

Aste honetan gaixorik egon naiz: sukarra, hotzikarak, ezertarako gogo gutxi... Tarteka, portatila piztu, eta zeozer irakurtzen saiatu naiz. Ezer gutxi, halere.

Atoan blogaren aipu bat nuen oraindik irakurtzeko: Euskaldun osoa; Mikel Asurmendik Argian argitaratutako sarrera luzeago baten aipua, alegia. Euskaldun osoa... hura kontzeptu mardula! Eta euskaldun osoa ez dena, zer da? Ez-osoa? Osatugabea? Erdalduna?

Asurmendik hitz-joko polita proposatzen du: osoa, erosoa eta deserosoa. "Euskaldun eroso" eta "euskaldun deseroso" terminoak ontzat emateko modukoak al dira? Niri gustatu zaizkit. Definizioak adostu, eta soziolinguistika hiztegian sartzea proposatu beharko genuke.

Jon Sarasuaren hitzaldi batean entzundakoak ere burura etorri zaizkit. Euskaldun kontziente, konpetente eta koherenteak aipatzen zituen, gaizki gogoratzen ez badut. Motibazioa, ezagutza eta erabilera... kontzientzia, konpetentzia eta koherentzia bihurtu dira, nonbait.

Hizkuntza asertibitabearen kontua ere gogoratu dut. Euskaldun asertiboak behar ditugu: ez pasiboak eta ez erasokorrak... asertiboak, besteak errespetatu bai, baina beren eskubideak ezagutu eta tinko defendatzeko gai direnak.

Atxagak euskararen inguruko jarrerak sailkatzeko erabiltzen zituenak ere gogoratu ditut. Eee nola zen? A bai! Patetikoak, sinpatikoak eta antipatikoak.... (interneten ez dut aipamena aurkitu). Patetikoak omen gara euskaraz bizi nahi dugun euskaldunok.

A ze adjetibo-txaparrada! Sukarragatik izango al da? Ordenadorea itzali dut, ohean buelta erdi eman, eta lokartzen saiatu naiz.

Hiretzat goli kherautzen dinat

Jon Mirande Parisen jaio zen. Guraso zuberotarrak zituen, eta Parisera joan zirenean apenas zekiten frantsesez. Mirandek, ordea, hogei urte zituenean hasi omen zuen euskara ikasten.

Wikipediaren arabera, Mirandek hogei bat hizkuntza omen zekizkien (askotxo iruditzen zaizkit). Bere literatuan hizkuntza horien arrastoak utzi zituen. "Orhoituz" liburuan, esate baterako, Kama-goli izeneko olerkia idatzi zuen. Honakoa:

Hiretzat goli kherautzen dinat
erromeetako gazin mindroa
ene muirako mandro londoa
mol loloena ene khertsiman.

Hire dui ankhai baro, koloek
pekhautzen nina kamatze-jakaz
phiria hautsiz erromenitzat
letu hindudan latziaz geroz 

Olerkia erromintxelaz idatzita dago, euskal ijitoen hizkeraz. Erromintxela kalderah dialektoaren eta euskararen bat egitetik sortu zela uste dute adituek. Morfologia eta gramatika euskararenak ditu. Aditzak ere bai. Lexikoa, ordea, erabat erromintxela da.

Kale dor Kayiko elkartearen ikerketa baten arabera, 1996an 500 bat erromintxel hiztun bizi ziren.

Kama-goli izeneko olerkia Pamiela aldizkariaren 7. zenbakian irakur daiteke: hemen. Eneko Oregik batuerazko bertsioa egin zuen, bi iturri erabiliz: "La langue des bohemiennes" izeneko liburua, eta Errioxako Bastidako ijito batekin izandako solasaldia.

Mikel Markezek poema musikatu eta Kantu erotikoak diskoan grabatu zuen.

 

Errebindikazio ondo mugatuak

Mario Zubiagak euskalgintzaren estrategiaz esandakoa orain dela hilabete pare bat ekarri nuen blog honetara. Gerora, honako perlatxo hau irakurri dut, Slavoj Zizek-en artikulu batean:

Subertsiboa da eskakizun infinituetan EZ tematzea.

Agintariek ezin dituzte eskakizun infinitu horiek ase. Guk badakigu, eta haiek badakite guk dakigula. Hortaz, erraza dute irtenbidea. Ez die aparteko arazorik sortzen. Honela esango digute: "Zoragarria da zuen jarrera kritiko hori... Balio handia du. Nolako mundua nahi genukeen gogorarazteko balio digu. Tamalez, mundu errealean bizi gara. Nahi genukeena eta daitekeena ez datoz bat. Daitekeenarekin konformatzea beste erremediorik ez dugu"

Aitzitik, errebindikazioak ondo hautatzea komeni da. Eskakizun zehatzak, mugatuak eta finituak egin behar ditugu; eta agintariak horiekin bonbardatu. Ezin izango dituzte horren erraz baztertu. Ez dute horretarako aitzakiarik izango.

Testuingurutik aterata dago, baina zer pentsatua ematen du. Niri hala iruditzen zait behinik behin.

Slajov Zizek pertsonaje interesgarria da. Soziologo eta filosofoa. Probokatzaile eta polemikoa. Bere testu batzuk euskaraz irakur daitezke:

• Zizek, ezkerreko pentsamendu berria. Larrun (Argiako gehigarria), 143. zenbakia.
• Elkarrizketa, Berria, 2010eko ekainaren 13a.
• Elkarrizketa, Argia, 2010eko ekainaren 27a, 2236. zkia. 

Goiko aipamena artikulu honetatik atera dut, eta nola edo hala euskaratu. Esan bezala, aipamen esanguratsua iruditu zait, nahiz eta testuingurutik kanpo atera.

Urrats txikien estrategia

Euskaraz bizi nahi dut

Gustatu zait Musika airean bideoa. Kontseiluak Euskaraz bizi nahi dut lelopean antolatu duen film laburren leihaketa irabazi du.

Ahalegin, urrats eta keinu txikien garrantzia aldarrikatzen duela iruditzen zait. 


Musika airean (lehen saria) from Euskaraz bizi nahi dut on Vimeo.

Nahi izatea ez da nahikoa.

HABEk gurasoentzat argitaratu zuen Etxean zer ikusi, hura ikasi liburuxkak aldaketa planifikatu beharra aldarrikatzen du, eta helburu txikiak hautatzea gomendatzen du:

• Pentsatu zehatz-mehatz zer egin dezakezun hiru bat astez, euskaraz gehiagotan edota hobeto egiteko (bakarka, bikotekidearekin, lagunen batekin…).  
• Kontuan izan helburua egiteko modukoa izan behar duela hasieran, egiteko erraza, lan handia ere eskatuko ez dizu(e)na.
• Zehaztu bat, bi, hiru helburu… nahi dituzunak. Taula batean idatzi: (a) aldatu nahi duzun egoera, (b) lortu nahi duzun egoera, (c) zer eta nola egingo duzun.
• Azkenik, hiru astez dena delakoa egiten ahalegindu eta gero, erabili agenda azaltzeko ea lortu duzun ezarritako helburua, zer gertatu zaizun, zein bizipen eta sentimendu eduki dituzun, hurrengoan zer egingo duzun...

Urrats txikiak eman.

Paul Watzlawick-ek ere urrats txikien estrategia defendatzen du. Bere ustez, akatsa da pentsatzea arazo konplexuei, halabeharrez, tamaina bereko estrategia konplexuekin erantzun behar zaiela. Urrats txiki batek arazo katramilatua desblokeatu dezake, baldin eta arazoari buruz dugun pertzepzioa aldatzea lortzen badu.

Watzlawick psikologoa da. Aldaketaren psikologia du hizpidea. Gaia interesatzen baldin bazaizue, Cambio. Formación y solución de los problemas humanos liburua irakurtzea gomendatzen dizuet: irakurterraza da, atsegina... baita sakona ere. Egileek terapia estrategikoaren perspektiba lantzen dute: liburu honen erreferentzia ugari jaso izan ditugu TELP ikastaroetan.

Watzlawick-ek helburu utopikoei ihes egitea gomendatzen du: "utopiaren sindromeaz" hitz egiten du. Porrotaren aurrean, hiru jarrera "desegoki" deskribatzen ditu: a) autokulpa: "nirea da errua, ez dut ahalegin nahikorik egin..."; b) inhibizioa: "ez dago baldintza nahikorik, alferrik da saiatzea, gauza asko aldatu behar dira lehenago..."; c) jarrera moralista: "ni bai, ni prest nago, besteak dira konpromisoak hartu behar dituztenak..."

Habitus linguistikoa

Euskara ikasi dutenen hizkuntza-ohituren aldaketa aztertzea da aldahitz proiektuaren helburua.

Hizkuntza-ohitura terminoa motz gelditzen dela iruditzen zait. Hiznet ikastaroan, esate baterako,  hizkuntzazko jokaeren aldaketa hobesten dute. Hizkuntza-ohiturak "ohitura" baino zertxobait gehiago dira: jokabide sozialak dira, ohitura kontzeptupean mozorrotuak.

Jordi Solé i Camardons irakasleak, soziolinguistika hiztegian, lerro bakar batean azaltzen du terminoa: Hàbit lingüístic = Sinònim d'hàbitus lingüístic. Habitus linguistikoa zer den azaltzeko, orrialde oso bat hartzen du.

Habitusa, Pierre Bordieu soziologoaren arabera, egitura kognitibo bat da, marko bat, gure portaera egituratzen duen eskema kognitiboa: modu jakin batean sentitzeko, pentsatzeko eta ekiteko jendeak dituen aurre-baldintzen edo joeren multzoa. Habitusa, beste ezeren gainetik, soziala da: hiztunen sozializazioaren ondorioa da, eta gizarte egitura barneratzearekin du zerikusia; baita hizkuntzari dagokionez ere.

Pierre Bordieu ¿Qué significa hablar? liburua argitaratu zuen 1985. urtean. Motxilan sartu dut... oporretarako.

Filologoak, soziolinguistak, irakasleak, teknikariak... eta beste piztia batzuk

Filologo gehien dituen nazio batekoak gara. Etxe bakoitzean soziolinguista bat dugu, armairu barruan. Gure barnemuinean euskara irakasle bat aurkitu izan dugu sarri; edo euskara teknikari bat.

Eduardo Apodakak Euskaltasuna Hiritik hitzaldia eman du, aurten, Euskal Soziolinguistikaren jardunaldietan. Ni ideia horrekin geratu naiz. Hona aipamena (Berria egunkaritik hartuta):

«Aldi berean gara denok, euskaldun garen aldetik eta, neurri batean edo bestean, euskaraz bizi garen aldetik, euskararen subjektuak. (...) Baina aspalditik sortu ziren euskal subjektu horren gainean lan egiten zuten batzuk, objektibatu egin zutenak. Eta hemen gauden gehienok, alde batetik edo bestetik, subjektu hori objektibatu egiten dugu; neurtu, pisatu, ireki, analizatu, ikertu, aztertu». Objektibatzea ez da gaur egun adituen kontu soila, «euskaldun guztiena baizik», Apodakaren ustez. «Euskaldunak euskaraz bizi nahi badu, bere burua aztertuz bizi behar du. Bere buruaren objektu izan behar du subjektu izan ahal izateko. Euskara bizi behar du euskaraz bizitzeko». 

Kondenatuak gaude. Halabeharrez eta ezinbestez. Gure barneko filologo, soziolinguista, euskara irakasle eta euskara teknikari horiekin bizitzen ikasi behar dugu, haiek gabe ezin baikara bizi.

Eduardo Apodakak ipuintxo bat kontatu zuen. Kontatu zuen inoiz bazela euskal mundu oso bat: bizi eta osoa. Hor bizi zen jendea euskaraz eta bakarrik euskaraz bizi zen. Bertan ez zuten «euskara» hitza erabiltzen. Ezta «euskaldun» hitza ere. Zertarako? Ez zuen zentzurik. Denak ziren euskaldunak. Euskara ez zen objektua, ezta subjektua ere... izatekotan, mundu horren matrizea zen euskara. Euskara atmosfera zen.

Beñat Sarasolaren poema hau gogorarazi zidan:

      Urruneko hizkuntza batean
      «zuhaitz» hitzak tristezia esan nahi du
      «tristezia» hitzak loria
      «loriak»k txorimalo
      «txorimalo»k kuku
      «kuku» esaten zaio epaitzeari
      «epaitu» da hemen ikusi deitzen diogun hori
      «ikusi» diotenean sorgindu esan gura dute
      «sorgindu» diotenean laboratu
      «laboratu» entzuten baduzu sinetsi uler ezazu
      «sinetsi» entzutean baloi
      «baloi» entzunda gizen
      «gizen» erabiltzen dute exodoaren ordez
      «exodoa» da beraientzat
      guk denbora neurtzeko erabiltzen dugun gailua

      Baina han ez dute epailearen aurrean
      hizkuntza horretan hitz egiteko batere oztoporik
      urruneko lurralde hartan ez dituzu «diglosia»
      edo «normalizazioa» bezalako hitzak entzungo
      ez dituzte euren hizkuntzaren aldeko
      jaialdi erraldoiak antolatzen
      han ez dago inor hizkuntza horren alde
      ez dituzte irrati eta egunkariak zigilatzen

     Urruneko hizkuntza hartan
     «hizkuntza» hitzak hizkuntza esan nahi du.

Zeintzuk hizkuntza ikasi behar dituzte gure seme-alabek?

Asmoak eta susmoak

2010an, EAEn Hizkuntza Marko Hirueleduna abian jartzeko asmoa azaldu zuen Eusko Jaurlaritzak. Gaztelera, euskara eta atzerriko hizkuntza bat ardatz hartuta, hirurak irakasgai izateaz aparte, irakasbide ere izatea zen asmoa: gutxienez 5 orduz astean.

Asmoak susmoak sortu zituen, eta "eraso" moduan ulertu. A eta B ereduen emaitzak ikusita, euskara ahultzeko estrategia gisa ikusi zuten askok.

Honi guztiari buruz Maier Ugartemendiak lan interesgarria idatzi du BAT aldizkarian. Testua hemen eskuratu daiteke.

Ondo esanak eta ondo eginak

Ikastolen Elkarteak beren Hizkuntz Proiektua argitaratu zuen 2009. urtean. Ez da teoria hutsa. Hainbat eta hainbat urteetako gogoetaren eta esperientziaren emaitza da.

Euskara da oinarria eta ardatza; baina gainontzeko hizkuntzak ere kontuan hartzen ditu, eta helburuak zehaztu:

• Euskara zein beste hizkuntza ofizialerako (gaztelera/frantsesa), DBHren amaieran, erabiltzaile independentearen B2 maila lortzea da helburu.
• Ingeleserako, nazioarteko "lingua franca" izaerari erantzunez, erabiltzaile independentearen B1 maila lortu nahi da.
• Mugaz bestaldeko euskal komunitatean, beste hizkuntzarako (frantsesa/gaztelania) oinarrizko erabiltzailean A2 mila lortu nahi da.

Ingelesa 4 urtetik aurrera sartzen da kurrikuluan, gaztelera Lehen Hezkuntzan eta frantsesa Derrigorrezko Bigarren Hizkuntzan. DBHn ikasgai bat ingelesez ematen dute.

Liburu osoa hemen dago.

Ametsak

Europako Batzordeak, 2008an, lantalde bat osatu zuen, Europako eleaniztasunaren inguruan gogoeta egiteko. Amin Maalouf idazlea izan zen taldeburua. Txosten labur batean gogoetaren ondorioak bildu zituzten: "Un reto provechoso. Cómo la multiplicidad de lenguas podría contribuir a la consolidación de Europa". Oso-oso labur esanda, honako hau proposatu zuten: 

• Europear Batasuneko bi herriren arteko harremanak euren hizkuntzetan izan behar dira, eta ez hirugarren hizkuntza batean
• Horretarako Europear Batasunak kontzeptu berria zabaldu behar da: norberaren hizkuntza adoptatua.

Argi eta garbi azaltzen dute, norberaren hizkuntza adoptatua ez litzatekeela atzerriko bigarren hizkuntza izan beharko. Bi hautu egin beharra ikusten dute: batetik nazioarteko komunikaziorako baligarria izango den hizkuntza (gure artean, ziur aski, ingelesa), eta bestetik hizkuntza adoptatua. Bigarren ama-hizkuntza izatea nahi lukete: hizkuntza ondo ikasia, erabili ere sarri erabilia, herri horren kultura ezagutu, lotura afektiboak... Adopziozko hiztun horiek bi herrien arteko bitartekariak lirateke.

Esan gabe doa, hizkuntza txikiek ere hizkuntza adoptatuak izateko aukera izan beharko lukete.

Ametsak beharrezkoak dira.