Zeharlerrotasuna (2)

Aurreko sarreran esan bezala, zeharlerroen inguruan hiru joera edo tradizio ikusten ditut nik: (a) lehena genero-ikuspegiaren tradiziotik dator, (b) bigarrena hezkuntzaren mundutik, eta (c) hirugarrena politika publikoen teorietatik.  

Hizkuntza politikaz ari garelarik, erreferentziak hirugarren horretan bilatu beharko genituzke. Literatura tekniko gutxi aurkitu dut, ordea. Agian gauzarik interesgarriena Albert Serraren liburuxka bat izan da: La transversalitat en la gestió de polítiques públiques. Irakasle beraren ponentzia baten testua ere aurkitu dut gaztelaniaz: La gestión transversal: expectativas y resultados.

Hona hemen ideia interesgarri batzuk:

• Errealitatea konplexua da, dimentsio ugari ditu, poliedrikoa da. Hortaz, organo transbertsal baten eginkizuna da poliedro horren alde jakin bat ikustaraztea. Sarritan "problematizatzea" da lana: departamentuek arazorik ikusten ez duten lekuan, arazo bat dagoela ikustaraztea.
• Organo txikiak izatea gomendatzen du, baliabide gutxirekin funtzionatuko dutenak, baliabideak organo bertikaletan egongo baitira. Funtzio ejekutiborik eta operatiborik gabeak izatea gomendatzen du. Bere lana norabidea ezartzea da, lana abian jartzea, egiten uztea... eta emaitzak ikustea.
• Tranbertsalitatean jardun behar duten organoen funtzio nagusiak bi dira: harreman-sistemak antolatzea, eta gaiari dagokion ezagutza espezifikoa bermatzea. Hortik abiatuta, hainbat eginkizun proposatzen ditu, hiru mailatan: (a) Informazioa eskuratu, sortu, landu... Analisia eta ezagutza sortu. Informazioa eta ezagutza zabaldu. (b) Helburu estrategiko eta operatiboak identifikatu. Politikak eta estrategiak formulatu. Zerbitzuak, jarduerak eta proiektuak kontzeptualizatu. Lan tresnak eta medologiak garatu. (c) Barruko eta kanpoko harreman-sareak, formalak zein informalak, egituratu eta kudeatu.
• Horren baitan hiru gaitasun gakoak proposatzen ditu: (1) lidergoa eta legitimitate politikoa, (2) lidergo eta legitimitate gerentziala, (3) gaitasun tekniko altua izatea, eta erakundeko gainontzeko pertsonek gaitasun hori onartzea.
• Politika transbertsalen arrakastak organo horiek desagertzea ekarri beharko luke; erakunde osoak kezka barneratu eta instituzionalizatu duenean, amaitu egingo baita horien eginkizuna.

"Organo transbertsala" jartzen duen lekuan, "Euskara Zerbitzua" jarri eta...zer iruditzen zaizue? Ñabardura bat edo beste beharko litzateke, ezta?

Zeharlerrotasuna

Erakundeetan hizkuntza politika transbertsalak behar dira. Ados, baina... transbertsalitatea nola ulertu?

Horretan sakondu nahi nuke... eta datozen asteetan blog honetara zerbait ekarri. Gaurkoz gogoeta pare bat besterik ez.

Hiztegiek zeharkakotasuna terminoa ematen dute. Ez zait gustatzen. Zeharka egitea da zuzena edo aurrez aurrekoa ez den norabide batez egitea, saiheska egitea. Zeharka hitz egitea harira jo gabe hitz egitea da, inguru-minguru aritzea... Beldur naiz, hori ez ote den askok nahi luketen esanahia.

Hezkuntzaren munduan zeharlerro erabili izan da (edo zehar-lerro). Gehixeago gustatzen zait. Praktika edukatiboa oso-osorik busti (ziprintindu?) behar duten gaiak dira zehar-lerroak, kurrikuluaren arlo guztietan presente egon behar direnak. Alde horretatik, Euskaltzaindiak inoiz onartuko ez badu ere, "zeharlerrotasun" terminoa intesgarria iruditzen zait.

Generoaren eta berdintasunaren testuinguruan mainstreaming erabili izan da ingelesez (mainstream = fluxu nagusia). Hor ere oso esanahi potentea dagoela iruditzen zait... Ur korronte bat irudikatzen dut, erakundea esker eskuin zeharkatu eta den-dena bustitzen duena. Ez da irudi makala, ez horixe!

Definizio bila, Albert Serra irakasle katalanaren parrafotxo bat agertu zait behin baino gehiagotan. Honakoa: 

Zeharkakotasuna Zeharlerrotasuna erakunde osoaren egiazko engaiamendua ziurtatzen duen kontzeptua da, egitura bakoitzaren espezializazioa edozein izanik ere, arlo, ikuspegi edo arazo baten gainean elkarrekin lan egitea ahalbidetzen duena. Bada, halaber, antolakuntzarako bitarteko bat, estrategiak, tresnak eta bitartekoak garatzea xede duena, antolakuntzaren sektorekako egituraren barruan, oso errealitate konplexu baten eskakizunei hobeto egokitzea ahalbidetu asmoz.

Sakontzeko kontua iruditzen zait. Esango dizuet.

Oharra: Bilaketa egin dut googlen: zeharkakotasuna, 5360 emaitza inguru; zeharlerrotasuna, 169 emaitza inguru; transbertsalitatea, 2080 emaitza inguru

Ninyoles, Herri Katalanetako soziolinguistikaren aitapontekoa

@cruscat sarearen bidez, iazko urrian El Pais egunkarian argitaratutako artikulu baten berri izan dut; Rafael Ninyoles Valentziako soziologoari egindako elkarrizketa, hain zuzen: “La mentalidad monolingüe pesa demasiado en la historia de España”

Elkarrizketan gai ugari ukitzen ditu. Hizkuntzari buruzko aipamen bat edo beste ere bai. Adibidez:

P. ¿Ha mejorado el uso del valenciano?
R. Tengo la impresión de que no. Entre 1992 y 1995 es el punto más alto de toda la serie de encuestas en el uso y aprendizaje del valenciano. El proceso fue espectacular. Después, el único segmento constante, que ha incrementado el conocimiento y uso, es el del colectivo de gente con estudios universitarios. Ahora, el mayor grado de conciencia viene por la alfabetización. Al que no sabe leer y escribir, la lengua le tiene sin cuidado. Es muy complejo. El turismo de masas, el desclasamiento social, la dispersión en núcleos de relación, la pérdida de un sistema de valores, la asunción del consumismo… Todo ello va contra la recuperación de la lengua como un interés colectivo.

Esango nuke Ninyoles oso ezezaguna dela gure artean. Haren berri gutxi dugu; izena ezagunagoa egiten zaigu, izana baino. 

Wikipediak berak ere pista gutxi ematen du:

Rafael Lluís Ninyoles i Monllor (Valentzia, 1943) valentziar soziolinguista da, Katalan Herrietako soziolinguistikaren gurasoa Lluís Vicent Aracilekin batera. Batxilergoa jesuitekin ikasi zuen, non ezagutu baitzituen Alfons Cucó, Eliseu Climent eta Lluís Vicent Aracil. Gero zuzenbidean eta soziolinguistikan lizentziatu zen Valentziako Unibertsitatean eta 1967 urtean Amerikako Estatu Batuetara bidaiatu zen.

Ondoren, soziologia irakatsi du Valentziako Facultat de Ciències Econòmiques-en, aditu gisa lan egin du Valentziako Diputazioan eta Valentziako Generalitatean. Berak eta Aracilek elebitasunaren kritika egin dute eta diglosiaren kontzeptua sartu dute katalan herriaren hizkuntz egoera azaltzeko.

Ninyoles eta Aracilek diglosia kontzeptuari "hizkuntza eta boterea" binomioa atxiki zioten: hori gabe nekez uler daitezke Euskal Herriko pentsamendu soziolinguistikoaren nondik-norakoak.

Parte-hartzeari buruzko bi ideia interesgarri

Duela hilabete inguru, parte-hartzeari buruzko hitzaldi baten laburpena ekarri nuen hona. Aste honetan bigarren erreferentzia interesgarri bat aurkitu dut, nahiz eta zuzen-zuzenean euskara-planekin zerikusik izan ez. Herritarrekin sarearen weborrian Oscar Rebollo irakaslearen hitzaldi bat aurkitu dut [hemen.]. Herritarrekin Gipuzkoako herritarren parte hartzeko esperientziak partekatzeko eta gizarteratzeko gunea da.

Hiru arrazoi azaltzen ditu parte-hartzea indartzeko:

• Ez dugu bakarrik geratu nahi. Agintarien eta herritarren arteko deskonexioari irtenbidea emateko saiakera da parte-hartzea. Kalitate demokratikoarekin du zerikusia. 
• Bakarrik, ezin dugu. Gizarte arazoak konplexuak dira: gero eta konplexuagoak. Alde askotatik egin behar zaie aurre.
• Bakarrik, ez dugu nahi. Egitasmo komun baten inguruan hainbat eragile biltzen dugun bakoitzean, bigarren helburu bat ere lortzen dugu: sareak jostea... eta gizarte kapitala sortzea.

Oscar Rebollo UABko irakaslea da. Gogoratu dut orain dela urte batzuk ere oso adierazgarria iruditu zitzaidan artikulu bat irakurri niola: La participación. Resistencias y cómo vencerlas. Parte-hartzearen aurrean egon ohi diren erresistentziak deskribatzen ditu bertan, eta kultura politikoarekin zerikusia dutela azpimarratu. Honakoak:

• Boterearen (eta politikaren) kultura: "Hautatu egin naute, ezta? Gehiengo absolutua dut, ezta? Ba... nik agintzen dut!".
• Burokraziaren kultura: "Bale... baina soilik honaino... hemendik aurrera beste departamentu bati dagokio".
• Kultura teknokratikoa: "Zertarako parte-hartzea? Teknikariak ditugu, ezta? Haiek esango dute zer egin" edo "Bai, baina teknikaria ni naiz. Jakin, nik dakit zer egin behar den. Nor dira horiek zer egin behar dugun esateko".
• Lidergoari buruzko kultura: "Bai, baldin eta garbi geratzen bada lidergoa udalarena dela".
• Gatazkari eta kontsentsuari buruzko kultura: "Bai, denak ados jartzen badira... Baina nik ez dut mobidarik nahi. Ados jartzen ez badira, nik diodana egingo dugu!".

Ezagun egiten zaizkizue? Euskara-planen testuinguruan ere halakorik entzun al duzue inoiz? Nik bai.

Kontra-argudioak ere ematen ditu Oscar Rebollok, eta, gurera etorrita, badira bi, bereziki esanguratsuak iruditzen zaizkidanak:

Bat. Prozesuetan kontsentsuak eta gatazkak ematen dira etengabe, elkarren jarraian. Kontsentsua ez da erabateko eta baldintzarik gabeko atxikimendua. Abiatzeko halako adostasun maila eskatuko bagenu, gutxitan abaituko ginateke. Kontsentsua egunez egun eraiki behar da.

Bi. Alferrik da arazo bakoitzeko irtenbide tekniko optimoa aurkitu nahia. Arazoak ez dira arazoak, interesen gatazkak baizik; erantzunak ezin dira soil-soilik teknikoak izan. Teknikoki egokiak diren erantzun guztien artean adostasun handiena zeinek biltzen duen izaten da kontua.

Ikerketez, hizkuntza-eskakizunez... eta bestez

Aurreko astean Arrue azterketari buruzko testuekin trabatua egon naiz. Kostatu zait. Zalantzak ere sortu zaizkit. Lana merezi izan al du? Merezi al du horrenbeste lana eta horrebeste ahalegina... dagoeneko dakiguna jakiteko? Beno, bai... merezi du.

Egia da ikerketa gehienek oso datu berri gutxi ematen dutena. Baina egia da, halaber, ikerketek gauzak perspektiban ikusten laguntzen dutena. Barkatu pedanteria, baina TS Elioten poema txiki ezagun hori ekar nezake hona (nork eta Gabriel Arestik euskaratua):

"Explorationea eztugu utzico / eta exploratione guztiaren fina / içanen da has ginen lekura arrivatu / eta hura lehen aldiz ezagutu." 

Beste ikerketa baten berri izan dugu aste hauetan. Ekainaren lehenenego astean hizkuntza-eskakizunei buruzko azterketa kualitatiboa aurkeztu zuen Patxi Baztarrikak Legebiltzerreko Kultura, Euskara, Gazteria eta Kirol Batzordean. Emanaldia bideoz grabatua dago: hemen

Aurkezpena ikerketa kualitatiboaren eta kuantitatiboaren arteko ezberdintasunak eta bakoitzaren indarguneak eta mugak azpimarratzen hasi zuen. Metodologia kualitatiboak solaskideen usteak, jarrerak, sentipenak, esperientziak jasotzeko aukera ematen duela azaldu zuen, baina mugak ere badituela, ez baitu balio estatistikorik: ez dago jakiterik iritziak, usteak, jarrerak eta bizipenak zein maiztasunarekin ageri diren.

Hasiera deigarri egin zait, baina gerora ulertzen da aurre-ohar horren zergatia, zeren eta hizkuntza eskakizunen inguruan langileen artean dauden iritziek, usteek, jarrerek eta bizipenek... kezkatzeko motiboa eman beharko bailigukete.

Azterketa kualitatiboa da aurkeztu dutena, galdetegien eta elkarrizketen bidez egina: 26 teknikari eta 76 langile. Antza denez alde handia egon da batzuen eta besteen iritzien artean: teknikariek bai aipatu dituzte hizkuntza-eskakizunen sistemen onurak, baina langileek erabilera praktikoari lotutako alderdiak aipatu dituzte.

Aurkezpenean honako puntuak azpimarratu dituzte:

• Aldeak daude langilea jatorrizko euskalduna izan ala euskaldunberria izan. Jatorrizko euskaldunek balorazio baikorragoak egiten dituzte.
• Hizkuntza-eskakizunak egiaztatzeak eskatzen dien denbora eta ahalegina azpimarratu dute langileek, baita zailtasuna ere.
• Jendaurreko lanpostuetan dauden langileek normalago ikusten dute hizkuntza-eskakizuna egiaztatu beharra.
• Behin-behineko langileek balorazio kritikoagoa egiten dute, baita derrigortasun data izan eta egiaztatu ez dutenek ere.
• Ikas-prozesuak ere eragina du. Irakaslea, taldea, metodologia... egokiak izan direnean, oro har, balorazio ona egin da, eta ez da hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeko arazo berezirik azpimarratu. Aitzitik, langileak bere burua behartua sentitu duenean edo antolaketa txarra egon denean jarrera negatiboagoa da, are gehiago langileak bere burua blokeatuta edo estankatuta ikusten badu.

Dena den, hauek ez dira azterketaren ondorio nagusia. Oro har, bai adierazi dute sistemaren disfuntzio nagusia dela hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea eta euskara lanean ez erabiltzea. Azterketak proposamen batzuk ere egiten ditu, baina horiek aurrerago komentatu daitezke, testua esku artean izan eta lasaiago irakurri ondoren.

Hizkuntzak etxeko egongelan...

Les llengües al sofà liburuak "La Lupa d'Or" saria irabazi zuen 2011. urtean. Kataluniako familia eleanitzak aztertzen ditu: beren jokabideak eta beren ideologia linguistikoak, 83 elkarrizketatan lortutako informazioaren baitan.

Paula Kasaresek ere antzeko gaia izan du Bat aldizkariaren 85 zenbakian: "Euskaldun hazi Iruñean. Inguru erdaldun(du)etako familien hizkuntza elkarrekintza eta komunitate aukerak". Bere esanetan, "eskola bidez edo gaztetan euskaldundu diren hiztunetako batzuk euskarari atxiki zaizkio eta aita-amatu direlarik seme-alabei hizkuntza horretan egitea deliberatu dute". Nola egin duten da aztergaia.

Paulak azaltzen duen bezala, Iruñea bezalako ingurune erdaldunduan euskaraz bizi eta umeak euskaldun hazi nahi dituzten familiek hautu-erabaki askotxo hartu behar izaten dute, baita eskolan hizkuntza eredua hautatu aurretik ere. Erabaki horiek guztiak aztertzen saiatu da.

Bikote mistoen kasuan, esate baterako, gutxieneko baldintza batzuk proposatzen ditu artikuluak: adostea guraso euskaldunak seme-alabari euskaraz egingo diola, guraso horrek euskarazko harremanari tinko eustea, elkarrekin denbora aski izatea, haurrak etxetik at (eskolan eta) ere euskaraz aritzea...

Guretik at, hainbat liburu ikusi dut, familia elebidunentzat estrategia jakinak proposatzen dituztenak. Interneten bertan, esate baterako, bi aurkitu ditut: bat katalanez eta bestea ingelesez (biak doan jaistekoak): Estratègies de transmissió lingüística en famílies plurilingües eta 7 Steps to Raising a Bilingual Child. Batzuetan inpresioa izan dut liburu horiek "errezetak" eman nahi izan dituztela, "errezetak" ematerik ez dagoen lekuan.

Aurreko sarreran hibridazio linguistikoaren gaia aipatu nuen, eta Joan Pujolarren aipu bat ekarri: "Gazteek etxean nagusiki hizkuntza batean ala bestean hitz egitetik, kalean hibridazio-prozesu batera igaro dira, non hizkuntza bat ala bestea erabiltzen den, egoeraren arabera". Gurean ere badago zer aztertu, Euskal Herriko hainbat ingurutan hibridazio fenomenoa etxeko giroan bertan gertatzen ari baita.

Hautu-erabakiak eta estrategiak ezezik, ingurune erdaldun(du)etako familien barneko hizkuntza elkarrekintzak ere aztertu nahi izan ditu. Oso lan interesgarria da, haurrek elkarrekintza horietan funtseko gauzak ikasten baitituzte: "bi kodeak nola erabili, non, norekin eta zertarako, bi kodeak noiz bereizi, noiz nahasi (...)"

Merezi du testu osoa irakurtzea (erreferentzia hemen), baita iaz egileak berak honi buruz argitaratu zuen beste artikulua ere (hemen).

Elebitasuna eta hibridazio linguistikoa

Elebitasuna eta elebiduntasuna gauza bera ez direla eta bereiztea komeni dela defendatu izan dute hainbat adituk. Horren arabera, elebitasuna gizarteari dagokio eta elebiduntasuna pertsonari. Gogoan dut Lore Erriondo, Fito Rodriguez eta Xabier Isasik argitaratu zuten liburu baten izenburua: Hizkuntza, hezkuntza eta elebiduntasuna (1993). Liburua interneten eskuratu daiteke: hemen.

Proposamenak ez zuen arrakasta handirik izan, eta oraindik ere elebitasuna erabiltzen dugu baterako zein besterako. Zalantzarik dagoenean adjektibo bat jarri eta kitto: elebitasun indibiduala, elebitasun soziala...

Pertsona elebidunen sailkapen ugari ere egin izan dira: hizkuntzen eskuratzeko hurrenkeraren arabera, gaitasunaren arabera... Elebidun goiztiarrak eta berantiarrak daude. Elebitasuna simetrikoa ala asimetrikoa izan daiteke, kengarria ala gehiagarria ere bai. Antolaketa kognitiboa kontuan hartuta, adituek elebitasun konposatua eta elebitasun koordinatua bereizten dituzte.

Bitxia da, baina... erabilerari erreferentzia egiten dion sailkapenik ez dago.

Joan Pujolar irakasleak hibridazio kontzeptua erabiltzen du Kataluniako gazte elebidunen prozesu linguistikoak definitzeko: hibridazio linguistikoa. Hibridazioak hizkuntza-erabileraren izaera pragmatikoarekin du zerikusirik; egoerak berak ezartzen baitu hizkuntza bata ala bestea noiz erabili, eta ez hizkuntzak berak: bakoitzaren funtzionalitatea, solaskideen interesak, egoera komunikatibo horretan egokitzat zein jotzen den...

Gazteen artean egoera honela definitzen du:

• Gazteek etxean nagusiki hizkuntza batean ala bestean hitz egitetik, hibridazio-prozesu batera igaro dira, non hizkuntza bat ala bestea erabiltzen den, egoeraren arabera.
• Hibridazio-prozesua jatorriz katalandunak diren gazteei eta jatorriz beste hizkuntza bat dutenei eragiten die, baina ez maila berean. Hibridazio-prozesuak katalanaren alde jokatzen omen du. Jatorriz katalandunak diren gazteen joera intentsitate gutxiko hibridazioa da: gaztelania erabiltzen dute, lehentasunez katalana erabiltzeari uko egin gabe. Jatorriz katalandunak ez direnen artean intentsitate handiko hibridazio kasuak daudela azaldu du Pujolarrek.

Joan Pujolarren lanari buruzko artikulu bat duzue hemen.